TeachEUR
Ondersteuning
Door de exponentiële groei van digitalisatie en kunstmatige intelligentie in de moderne maatschappij wordt het steeds moeilijker om legitieme informatie van nep nieuws te onderscheiden. Het is cruciaal dat studenten vaardigheden ontwikkelen om te kunnen beoordelen wat de kwaliteit is van de vele informatiebronnen waar ze toegang tot hebben. Dit geldt zowel voor social media posts, als voor academische bronnen, kranten, boeken, culturele media en alle vele andere informatiebronnen.
Deze vaardigheid gaat niet alleen over het kunnen identificeren wie, wat, waar en wanneer zegt, maar ook over kunnen begrijpen op welke manier informatie gepresenteerd wordt, door welke kanalen en met welk doel. Het kritisch evalueren van auteurs, bronnen, narratieven en agenda’s is essentieel om de kwaliteit van informatie te kunnen beoordelen. Informatiegeletterdheid kan alleen bereikt worden door adequate aandacht te geven aan het proces van kennisproductie en aan de intenties van alle actoren die erbij betrokken zijn, van de zender, naar het medium, naar de ontvanger.
In dit opzicht vormt de evaluatie van de vormen van informatie die meer dan alleen het geschreven woord als de belangrijkste bemiddelaar van kennis gebruiken, een extra laag van complexiteit. Het vergroten van het bewustzijn van studenten over welke soorten informatie wel of niet erkend worden in welke setting is een subtiele en veilige manier om begrip van 'Informatiegeletterdheid' te bevorderen, waarbij ook de analyse van (ongeschreven) vormen van het waarnemen van de wereld door historisch specifieke, bemiddelde en materieel ingebedde praktijken wordt betrokken.
Tips & tricks
Met deze tips & tricks kun je studenten op een laagdrempelige manier laten kennismaken met de vaardigheid.
Informatiegeletterdheid kan worden getraind door studenten te laten analyseren wat de achtergrond is van de opgedragen leesstof is: dit kan op een basislevel gedaan worden (wie heeft het stuk geschreven, wanneer is het geschreven, wie is de uitgever etc.), of in meer detail (identificeren wat de ideologische en financiële sponsoren van de auteur/redacteur/uitgever; analyseren hoe de publicatie zich verhoudt tot de sociaalpolitieke ontwikkelingen die er ten tijden van publicatie plaatsvonden). Online hulpmiddelen faciliteren steeds uitgebreider bronnenonderzoek om mogelijke bias vast te stellen (zie bronnen onderaan de pagina).
Al deze elementen moeten vervolgens in hun bredere context gezien worden; wat zijn de implicaties van de specifieke productieomstandigheden (bijvoorbeeld de Koude Oorlog; pre-industrieel; post-Covid)? Kritische bronnen analyse kan gezamenlijk in de les gedaan worden, of individueel als lesvoorbereiding. Het doel is altijd om meer inzicht te krijgen in de manier waarop verschillende factoren de kennisproductie beïnvloeden, en dus om de studenten te leren om informatie te contextualiseren.
In plaats van elke les specifieke bronnen aan te wijzen voor de studenten, kunnen de studenten gemotiveerd worden om hun eigen bronnen te vinden over een onderwerp. Dit kunnen nieuws artikelen, blogposts, academische publicaties, foto’s, video’s, of elke andere vorm van informatie zijn. Het belang van deze opdracht ligt in de studenten zelf de betrouwbaarheid van hun bronnen te laten beoordelen. Door hun eigen bronnen te zoeken worden studenten geforceerd om te reflecteren op het proces van informatievergaring en hoe dit de kwaliteit van een bron beïnvloedt. Dit zorgt ervoor dat ze zich meer bewust worden van het media landschap en de manier waarop ze bronnen zoeken.
Het duidelijk maken van de specifieke pedagogische aanpak die de basis legt voor de les kan ervoor zorgen dat er meer effectief geïnformeerde betrokkenheid is met het lesmateriaal. Dit houdt in dat student niet alleen geïnformeerd worden over wat er geleerd zal worden, maar dat er ook duidelijk benoemd wordt op welke manier dit zal gebeuren, wat soort vragen er bij de les passen, en wat er met de vergaarde kennis gedaan kan worden.
Dit is vooral nuttig op het moment dat het doel van een leersessie verder gaat dan het vergaren van kennis en wanneer er een opening is om het lesmateriaal kritisch te evalueren op basis van afkomst (of positionaliteit), onderzoekskwaliteit, positie in het academisch debat, de relatie met ander lesmateriaal, of de mening van de student zelf. In de praktijk is dit een uitnodiging voor de studenten om meer kritisch betrokken te raken met het lesmateriaal dan dat ze in een reguliere sessie zouden zijn. Daarnaast zorgt het expliciet benoemen van de manier waarop er verwacht wordt dat studenten meedoen in de les ervoor dat de barrière voor actieve participatie lager wordt.
Om studenten kritisch na te laten denken over de stof die ze leren, kan er aan ze gevraagd worden om van tevoren een aantal kritische vragen over de lesstof in te dienen. Hiervoor moeten ze de teksten goed analyseren en dieper op de stof ingaan. Het kan erg nuttig zijn als studenten elkaars vragen bekijken en proberen te beantwoorden, zodat er een meer diepgaande discussie plaats kan vinden en ze van elkaar het inzicht krijgen in hoe verschillende mensen de teksten op verschillende mensen interpreteren. Dit kan leiden tot meer participatie tijdens de lessen en zorgt ervoor dat iedere student de kans krijgt om een vraag te stellen en zijn stem te laten horen.
Werkvormen
Met deze werkvormen kun je studenten binnen jouw onderwijspraktijk de vaardigheid concreet laten toepassen.
Er zijn vele manieren om aandacht te brengen naar media bias. Een activerende manier hiervan is om studenten te vragen om te experimenteren met verschillende manieren om dezelfde data/informatie op verschillende manieren weer te geven. Deze opdracht maakt duidelijk hoe feiten verschillend geïnterpreteerd kunnen worden door hoe ze in beeld gebracht worden; feiten kunnen worden gepresenteerd om aan te sluiten bij een bepaald publiek, of om een bepaalde boodschap over te brengen. Door data te visualiseren komen studenten voor de keuze te staan wat ze wel en niet in de visualisatie willen stoppen, en welk standpunt ze over willen brengen. Dit werkt bij aan de realisatie dat communicatiestrategieën toegepast kunnen worden op iedere vorm van informatie en dagelijks nieuws. Door zelf te ervaren hoe data gevormd kan worden, zullen studenten een beter begrip krijgen voor de productie mechanismes achter kennis productie.
Het doel van deze activiteit is om studenten aan te moedigen om nieuwsberichten (op zijn minst één per student) over een specifiek evenement te verzamelen. Op die manier kunnen de verschillende berichten vergeleken worden op basis van de verschillende manieren waarop ze een bepaald evenement onder woorden brengen. Bovendien zullen de studenten leren hoe ze om moeten gaan met online bibliotheken en andere soorten bronnen. Ze zullen meer inzicht krijgen in de productie van (nep) nieuws en leren bepaalde framing van nieuws te herkennen door de achtergrond van de journalisten of uitgeverijen te onderzoeken (bijvoorbeeld via mediabiasfactcheck.com)
De studenten worden gevraagd om de nieuwsberichten samen te vatten, uit te leggen waarom ze dit specifieke artikel gekozen hebben en hoe ze de kwaliteit evalueren. Gevorderde studenten kunnen worden gevraagd om specifiek te kijken naar: (a) de betrouwbaarheid van het item aan de hand van de genoemde feiten, claims, oordelen en/of vooroordelen die er genoemd worden én om die te illustreren door een relevant stuk tekst te vinden. Studenten kunnen ook gevraagd worden om (b) de geloofwaardigheid van een nieuwsbericht te evalueren, door de bronnen grondig te analyseren, de expertise, mogelijk gevestigd belang (bijvoorbeeld een politieke agenda of partijdigheid) van de journalist, de uitgeverij, en door de mogelijke belanghebbenden te identificeren die betrokken zijn bij de publicatie van het bericht (bijvoorbeeld sponsoren, partijen, bedrijven, activistengroepen). Deze opdracht zal de vaardigheden van kritisch denken en onafhankelijk redeneren bevorderen.
Assessment
Met deze opdrachten kun je studenten stimuleren om de vaardigheid verder te trainen en te ontwikkelen.
Een gemakkelijke manier om informatiegeletterdheid te testen en te trainen is door een film analyse op te geven. Voor deze opdracht wordt er van studenten gevraagd om een paper te schrijven (andere formats zijn ook mogelijk), waarin ze duidelijk moeten maken dat ze het onderwerp van de film, haar context en de positie de ze inneemt in het medialandschap, snappen. Bovendien krijgen studenten meer inzicht in hoe feiten verdraaid kunnen worden om een bepaalde ideologie of mening te promoten door op deze manier naar een film te kijken. Een film analyse kan er op die manier voor zorgen dat studenten zich bewust worden van de manier waarop de weergave van een bepaald event de algemene opinie van het publiek kan beïnvloeden. Zo krijgen de studenten meer inzicht in de impact die (creatieve) media hebben, en van hoe ze bepaalde ervaringen en meningen kunnen vormen. Deze opdracht stimuleert studenten om kritisch om te gaan met de informatie die ze binnenkrijgen in hun dagelijks leven en om verder te kunnen kijken dan één perspectief met een mogelijke bias.
Deze opdracht vraagt van studenten om een bepaalde casestudy te beschrijven en analyseren, waarmee hun vermogen om kritisch met verschillende soorten bronnen om te gaan getoetst wordt. Dit kan zowel over een zelfgekozen onderwerp als een onderwerp dat door de docent is bepaald, gaan. Casestudies die gebaseerd zijn op realistische scenario’s vereisen een kritische analyse en moedigen studenten aan om verschillende soorten (non-academische) bronnen te gebruiken, om de geloofwaardigheid van informatie te beoordelen, en om de uitkomsten samen te brengen in een conclusie of in een voorstel voor geïnformeerde oplossingen. Door dit proces door te lopen, leren studenten hoe ze bronnen kunnen situeren en evalueren in relatie tot de frameworks en paradigma’s die in de les besproken worden, hoe ze mogelijke biases kunnen identificeren en hoe ze effectief onderzoeksvaardigheden kunnen toepassen. De toetsing hiervan kan gebaseerd worden op het vermogen om effectief belangrijke vraagstukken en debatten te identificeren, verschillende bronnen te kunnen analyseren en situeren en om conclusies te kunnen trekken die op bewijs gebaseerd zijn. De bevindingen kunnen door middel van verslagen, presentaties, of andere creatieve middelen gedeeld worden.
Best practice
Deze voorbeelden geven inzicht hoe studenten en docenten de vaardigheid succesvol in de praktijk hebben toegepast of kunnen toepassen.
Academic Blogpost
Understanding Politics (EUC-SBS208)
Het doel van de academische blogpost is om te onderzoeken hoe een bepaald onderwerp in de media wordt weergegeven, en hoe deze weergave het begrip voor het probleem beïnvloedt. Om dit te analyseren is het van cruciaal belang dat zowel academische, als non-academische bronnen gebruikt worden. Het eindproduct is een blogpost van 750-1000 woorden, waarin een argument over de invloed van media framing onderlegd wordt met wetenschappelijk bewijs.
- Jones-Jang, S. M., Mortensen, T., & Liu, J. (2021). Does media literacy help identification of fake news? Information literacy helps, but other literacies don’t. American behavioral scientist, 65(2), 371-388.
- Sample, A. (2020). Historical development of definitions of information literacy: A literature review of selected resources. The journal of academic librarianship, 46(2), 102116.
- Costica, Dumbrava (2021). Key social media risks to democracy: Risks from surveillance, personalisation, disinformation, moderation and microtargeting. European Parliamentary Research Service
- Šuminas, A., & Jastramskis, D. (2020). The importance of media literacy education: How Lithuanian students evaluate online news content credibility. Central European Journal of Communication, 13(2), 230-248.
- Haider, J., & Sundin, O. (2020). Information literacy challenges in digital culture: conflicting engagements of trust and doubt. Information, Communication & Society, 25(8), 1176–1191. https://doi.org/10.1080/1369118X.2020.1851389
- Cuevas-Cerveró, A., Colmenero-Ruiz, M. J., & Martínez-Ávila, D. (2023). Critical information literacy as a form of information activism. The Journal of Academic Librarianship, 49(6), 102786. https://doi.org/10.1016/j.acalib.2023.102786
- https://datasociety.net/
- https://mediabiasfactcheck.com/
- https://authentisci.com/
- https://www.allsides.com/media-bias