TeachEUR
Ondersteuning
Empathie is nodig om te leren open te staan voor nieuwe en diverse wereldbeelden en om te leren van anderen, binnen en buiten het klaslokaal. Het stelt iemand in staat om inzicht te krijgen in en mee te voelen met hoe anderen de wereld ervaren en om van hen te leren.
Er kunnen twee vormen van empathie worden onderscheiden. Ten eerste is er intellectuele of cognitieve empathie: het vermogen om de standpunten, reacties en positionaliteit van anderen te observeren en te begrijpen. Door intellectuele empathie te beoefenen, kunnen persoonlijk standpunten kritisch ondervraagd en bijgesteld worden en komt er ruimte om een gemeenschappelijke basis te vinden met anderen. Dit vereist vaardigheden om verschillende interpretaties van zijn, weten en kennisvergaring te herkennen, te begrijpen en ermee om te gaan. Deze flexibiliteit om te schakelen tussen referentiekaders maakt het makkelijker om te navigeren in een complexe en diverse wereld.
Ten tweede is er emotionele of persoonlijke empathie: een meer intuïtieve vorm van begrip tussen (twee) mensen. Door toegang te krijgen tot ons eigen en andermans register van gevoelens en emoties, wordt geleerd hoe deze ons beïnvloeden. Het waarnemen en begrijpen van (gedeelde) emotionele ervaringen kan via persoonlijke connecties met mensen plaatsvinden en door oprecht betrokken te zijn bij de geleefde werkelijkheid van anderen, vooral van mensen met andere standpunten of achtergronden.
Tips & tricks
Met deze tips & tricks kun je studenten op een laagdrempelige manier laten kennismaken met de vaardigheid.
In de les is het belangrijk om empathie tussen de studenten te creëren, zodat ze respectvol met elkaar omgaan en elkaars standpunten en meningen waarderen. In de algemene structuur van een vak kan deze veilige sfeer gecreëerd worden door in de eerste sessie ruim de tijd te nemen om elkaar te leren kennen. Om empathie op te wekken moet deze kennismaking verder gaan dan alleen academische interesse en persoonlijke basisgegevens. In plaats daarvan kan aan studenten gevraagd worden iets mee te brengen dat weergeeft wie ze zijn als persoon, zoals een voorwerp, een muziekvideo, een verhaal of iets anders dat ze kunnen bedenken, waarna ze de tijd krijgen om hun connectie tot het object uit te leggen. Hierdoor leren de leerlingen elkaar op een persoonlijke en creatieve manier kennen en waarderen. Het belangrijkste van deze oefening is dat leerlingen zien dat hun medeleerlingen allemaal hun eigen ervaringen en interesses hebben, die sterk kunnen verschillen van die van henzelf.
Om empathie te creëren voor mensen waarmee de studenten normaliter niet in contact zouden komen, is het vertonen van verhalende media erg effectief. Door middel van bijvoorbeeld filmvertoningen kan er inzicht geboden worden in de verhalen en ervaringen van mensen die ver afstaan van de studenten en hun dagelijkse leven. Dit is vooral nuttig voor vakken gericht op onderwerpen die relevant zijn voor gemarginaliseerde gemeenschappen en/of de Global South.
Een andere manier om dit inzicht te creëren is door iedere week een academische tekst te vervangen met een hoofdstuk uit een fictieboek. Hierdoor blijven studenten meer betrokken met het lesmateriaal en krijgen ze nieuwe inzichten in het leven van anderen, daarbij ook die ‘ander’ de kans gevend om zijn eigen verhaal te vertellen en studenten te informeren.
Idealiter helpt dit leerlingen om hun wereldbeeld te verbreden en om een cultureel begrip te kweken voor de verschillende ervaringen van mensen. Bovendien geeft het studenten meer plezier in hun studie, waardoor vakinhoud minder abstract wordt en gemakkelijker te visualiseren.
Muziek heeft de potentie om nieuwe soorten kennis te produceren die een aanvulling vormen op de cerebrale, abstracte, beschrijvende en/of analytische afstand die in/door de meeste academische teksten wordt geproduceerd. Gezamenlijk luisteren naar een lied kan een gemeenschapsgevoel bevorderen en veilige(re) ruimtes creëren voor het delen van persoonlijke ervaringen.
Binnen deze opdracht is er ook ruimte om andere kunstvormen, zoals een gedicht, film of roman te delen. Bovendien kan naast het delen van een kunstobject ook worden samengewerkt aan het maken van een spel/collage/essayverzameling in een groep, mogelijk met foto’s en tekeningen.
Werkvormen
Met deze werkvormen kun je studenten binnen jouw onderwijspraktijk de vaardigheid concreet laten toepassen.
Om de vaardigheid empathie te bevorderen, kan de opdracht opgegeven worden om een video te zoeken van een persoon die een mening heeft die sterk verschilt van de persoonlijke mening van de student, om vervolgens op zijn minst één sterk punt van deze persoon of zijn/haar perspectief uit te lichten. Door dit te doen moeten studenten kritisch de meningen van anderen analyseren, reflecteren op hun eigen invalshoek en een bepaalde vorm van connectie vinden met personen die ver van hun dagelijkse leefwereld verwijderd zijn. Bovendien zal het hen helpen het spectrum van hun academische kennis te verbreden, omdat ze een standpunt moeten onderzoeken waar ze anders geen aandacht aan zouden hebben besteed.
In tegenstelling tot reguliere interviews kunnen interviews met acteurs specifiek worden vormgegeven om het inlevingsvermogen van studenten te vergroten. Het idee is dat de acteur iemand uitbeeldt met wie de student in het dagelijks leven geen contact zou hebben, of iemand die gedrag vertoond waar de student niet bekend mee is. Door de student specifieke aanwijzingen mee te geven over de manier waarop het interview gevoerd moet worden, zoals bijvoorbeeld de stappen en vragen van tevoren vast te stellen, kan diegene leren hoe een onbekend iemand benaderd kan worden en op zijn gemak gesteld kan worden. De student kan vervolgens de vaardigheden die met de acteur geoefend zijn, overbrengen naar situaties in het echte leven. Daardoor wordt het makkelijker voor de student om zich aan te passen aan het praten met mensen uit verschillende delen van de samenleving. Dit toegenomen begrip en een meer aangepaste communicatie zijn essentieel voor het ontwikkelen van de verschillende soorten empathie.
De kern van deze opdracht is om te praten met een persoon die je tegenpool is in politieke, morele of confessionele zin en vervolgens mondeling (of schriftelijk) een verslag uit te brengen aan je medestudenten zonder een waardeoordeel mee te geven over de logica die de persoon met wie je sprak gebruikte. De bedoeling moet zijn om uit te leggen hoe de gedachten en het gedrag van je gesprekspartner een samenhangend kader vormen, zonder de dingen die je gezien en gehoord zijn op een bepaalde manier te kwalificeren. Door handelingen die in eerste instantie vreemd lijken te leren verklaren wordt empathie bevorderd; het zal er op zijn minst voor zorgen dat studenten voor korte tijd hun vooroordelen opschorten en ‘de empathiemuur beklimmen’, zoals Hochschild zegt.
Deze activiteit kan in kleine groepjes worden gedaan, maar ook in grotere klassen, in welk geval het kan worden georganiseerd als een opdracht om 'iemand die heel anders is dan jezelf' te interviewen.
Assessment
Met deze opdrachten kun je studenten stimuleren om de vaardigheid verder te trainen en te ontwikkelen.
Een belangrijk onderdeel van het aanleren van empathie is dat leerlingen vertrouwd raken met uiteenlopende standpunten en dat ze leren hoe ze verschillende levenservaringen kunnen begrijpen. Een gemakkelijke manier om dit te doen is door leerlingen te vragen een recensie te schrijven over een boek of film waarin een ander perspectief dan hun eigen naar voren komt. Films en boeken vormen een toegankelijke manier om meer te weten te komen over onbekende verhalen en geschiedenissen en geven leerlingen de mogelijkheid om zich vanuit hun thuisfront in te leven in hele verschillende situaties. Er kan aan de leerlingen gevraagd worden om een specifiek(e) boek of film, gekozen door de leerkracht, te bespreken, of ze kunnen meer vrijheid krijgen in hun keuze. Een goed compromis tussen volledige keuzevrijheid en een voorgeschreven analyseobject is om leerlingen hun eigen film of boek te laten kiezen uit een door de docent opgestelde lijst. De review kan schriftelijk worden voorbereid, in de vorm van een opstel, maar ook als presentatie of in video- of podcastformaat.
Het idee van een perspectief paper is om een essay te schrijven vanuit het gezichtspunt van iemand anders, idealiter iemand die meer dan de leerling zelf getroffen wordt door bepaalde maatschappelijke problemen. Als het bijvoorbeeld over duurzaamheid en klimaat gaat, kan aan de leerlingen gevraagd worden om een werkstuk te schrijven vanuit het perspectief van iemand uit de Global South, wiens leven veel meer wordt beïnvloed door klimaatverandering dan dat van de leerlingen. Een analyse van klimaatverandering vanuit het perspectief van een boer in Bangladesh zal heel anders zijn dan een analyse vanuit het perspectief van een Nederlandse universiteitsstudent. Hoewel het altijd moeilijk blijft om het perspectief van iemand anders dan jezelf volledig te begrijpen en te verwoorden, traint het innemen van een onbekend perspectief de studenten om empathie te ontwikkelen door zichzelf buiten hun eigen bubbel te plaatsen. Bovendien kan zo'n oefening nuttig zijn bij het begrijpen en ondervragen van de positionaliteit van studenten en die van de persoon vanuit wiens perspectief het paper geschreven wordt.
Best practice
Deze voorbeelden geven inzicht hoe studenten en docenten de vaardigheid succesvol in de praktijk hebben toegepast of kunnen toepassen.
Overgang naar de universiteit
Inclusive and Emergent Leadership Minor (UC-MINUC-06)
Dit is een korte oefening die als doel heeft de student te laten reflecteren op zijn positie aan de universiteit en om empathie te creëren tussen studenten met verschillende achtergronden. De oefening bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een reflectie op de eigen overgang naar de universiteit, welke moeilijkheden ondervonden zijn en wat gemakkelijk ging (voor een volledige lijst van reflectievragen, zie de beschrijving van de oefening). Het tweede deel bestaat uit een interview met een student van een ondervertegenwoordigde of gemarginaliseerde groep op de universiteit. In dit interview worden dezelfde vragen gesteld die eerder werden gebruikt in de persoonlijke reflectie. Het uiteindelijke doel is om de verschillende ervaringen te vergelijken en inzicht te krijgen in wat anderen doormaken tijdens zo'n belangrijke overgangsperiode.
- Margo, K. M. (2020). Awareness and Empathy: Essential Dimensions of Global Citizenship Education. In L. Kornelsen, G. Balzer, & K. M. Margo (Eds.), Teaching Global Citizenship: A Canadian Perspective (pp. 29-48). Toronto: Canadian Scholars.
- Kotsonis, A., & Dunne, G. (2024). Why empathy is an intellectual virtue. Philosophical Psychology, 37(4), 741-758.
- Art Spiegelman, Maus: A Survivor's Tale, 1991.
- Marjane Satrapi, Persepolis, 2000.
- Maja Kobase, Gender Queer, 2023.
- Linker, M. (2015). Intellectual Empathy: Critical Thinking for Social Justice. University of Michigan Press.
- Hochschild, A. R. (2018). Strangers in their own land: Anger and mourning on the American right. The New Press.
- https://doi.org/10.1080/09515089.2022.2100753