TeachEUR
Verdieping
Ondersteuning
Simpel gezegd is kritisch wereldburgerschap een houding. Kritische wereldburgers combineren wetenschappelijke kennis en persoonlijke ontwikkeling om de samenleving actief te verbeteren. Het beoefenen van kritisch wereldburgerschap vereist een reeks vaardigheden die gematigdheid met vastberadenheid combineren. Deze competenties zijn geworteld in actieve leermethoden en worden hier gepresenteerd met concrete hulpmiddelen en tips voor docenten en studenten.
Vaardigheden
Wil jij weten welke vaardigheden bijdragen aan het zijn van een kritische wereldburger of ben je op zoek naar inspiratie? Kijk op onderstaande pagina's voor meer informatie, praktische tips, werkvormen en leermaterialen per vaardigheid.
Q&A over deze toolbox
Nu we concurrerende machtsstructuren zien ontstaan in de samenleving, veranderen het onderwijs in het algemeen en de academische wereld in het bijzonder. Klimaatverandering, humanitaire crises, (geo)politieke polarisatie en andere urgente maatschappelijke vraagstukken dagen ons uit om na te denken over het doel en de vorm van het onderwijs binnen universiteiten. Kennisoverdracht tussen staf en studenten blijft belangrijk, maar minstens zo belangrijk is de noodzaak voor docenten om studenten te wijzen op hun omgeving (zowel dichtbij als verder weg) op manieren die betekenisvolle betrokkenheid mogelijk maken en het welzijn van onze omgeving bevorderen.
Om de uitdagingen van onze tijd aan te pakken, zijn kennis en vaardigheden nodig, maar bovenal het vermogen om de samenleving zelfverzekerd en efficiënt te navigeren, zelfs wanneer we worden blootgesteld aan een breed scala van adviseurs zonder de tijd of disciplinaire opleiding om een weloverwogen oordeel te vormen. In sommige situaties moeten we misschien beslissingen nemen op basis van tegenstrijdige meningen, zonder kennis van de achtergronden en motieven van deze adviseurs.
Daarom kunnen we, in onze leergemeenschap (studenten, medewerkers, maatschappelijke belanghebbenden), wat begeleiding gebruiken langs de routes die we afleggen – hoe snel of langzaam ook – op de reis naar het worden van betere, kritische wereldburgers. Deze toolbox dient dan ook als een handboek voor actief leren dat in een rugzak kan worden bewaard en kan worden geraadpleegd wanneer we op zoek zijn naar aanwijzingen in onze ontmoetingen met de hedendaagse (onderwijs)problemen, groot en klein. Hieronder leggen we uit waarom we denken dat deze toolbox nodig was, hoe we hopen dat deze nuttig kan zijn en hoe deze tot stand is gekomen. En, als je nieuwsgierig genoeg bent, wat wij precies verstaan onder kritisch wereldburgerschap.
De EUR-strategie 2024 streeft ernaar studenten te betrekken als mede-ontwerpers en kritische burgers, met nadruk op interdisciplinariteit en inclusiviteit in een internationale context. De strategische visie geeft echter niet aan wat kritische burgers precies zijn, noch hoe zij kritisch denkvermogen zouden moeten verwerven.
De waarde van deze toolbox over kritische wereldburgerschapsvaardigheden ligt in zijn rol als startpunt voor iedereen die geïnteresseerd is in het concept, of dat nu als student is of als docent; als beginner of expert. Omdat we geloven dat kritisch wereldburgerschap uiteindelijk een houding is van voortdurende uitwisseling, bevestiging en reflectie die leidt tot permanente verbetering en aanpassing, hebben we deze toolbox opzettelijk van onderaf opgebouwd, gebaseerd op inzichten van docenten, studenten en alumni van het Erasmus University College (EUC).
Als een microkosmos van EUR vanwege zijn diverse curriculum en gemeenschap, zet EUC zich al lang in voor het opleiden van kritische wereldburgers, een ambitie die is geïntegreerd in de leeruitkomsten van zijn programma. Ondanks deze expliciete aspiratie en de focus op actieve leervormen, vinden veel (EUC-)studenten het moeilijk om vaardigheden voor kritisch wereldburgerschap te verwerven en te oefenen binnen het curriculum. Dit leidt tot paradoxale situaties waarbij EUC enerzijds wordt erkend als pionier in kritisch wereldburgerschap, maar waar anderzijds de praktische implicaties van dit concept niet duidelijk zijn gearticuleerd. Zo circuleren er verschillende perspectieven op kritisch wereldburgerschap: het wordt soms toegepast als cross-culturele communicatie, maar ook in activistische termen die gericht zijn op sociale rechtvaardigheid.
Deze verschillende perspectieven kunnen de facto leiden tot gespannen debatten over wat kritisch wereldburgerschap betekent met betrekking tot actuele onderwerpen zoals klimaatactivisme, migratie, biodiversiteit of dekolonisatie en geopolitieke dreigingen. Wij geloven dat deze toolbox kan helpen bij het voeren van geïnformeerde en empathische discussies over dergelijke gevoelige onderwerpen.
Enerzijds vereist deze ambitie het denken buiten de directe omgeving en het aangaan van mondiale vraagstukken door samenwerking en constructieve kritiek te bevorderen, om onszelf continu te verbeteren. Anderzijds kan het bevorderen van vaardigheden voor kritisch wereldburgerschap ons in ongemakkelijke situaties brengen waarin spanningen binnen onze gemeenschap aan het licht komen. We worden geconfronteerd met vragen over het doel, de betekenis en de impact van ons onderwijs: verbeteren we de status quo van binnenuit of pakken we de hegemonische machten aan die die status quo in stand houden?; handelen we als insiders of outsiders?; kan kritisch wereldburgerschap worden onderwezen zonder het te praktiseren?; en zo ja, zou die praktijk lokaal of wereldwijd van aard moeten zijn?
We claimen niet om deze kwesties op te lossen, maar we geloven dat de vaardigheden in deze toolbox een uitnodiging vormen om aan dergelijke discussies deel te nemen met moed en authenticiteit. Meer dan ooit is het belangrijk dat we onze studenten leren hoe ze moeten denken, niet wat ze moeten denken.
De spanning tussen het zien van de universiteit als een loutere opleidingsplek of het benaderen ervan als een slagveld van ideeën is niets nieuws. In zijn tijd schuwde Desiderius Erasmus het niet om grote problemen van zijn tijd aan te pakken: de relatie tussen wetenschap en religie; discussies over staat en religie en de excessen van de katholieke geestelijkheid. Dit vond plaats in een context van vroege globalisering en opkomend koloniaal imperialisme. Erasmus stelde een humanistische benadering voor om grote maatschappelijke transities tegemoet te treden in een wereld die zich bewoog van isolationisme naar stapsgewijze globalisering; hij bevroeg ethische principes van het christendom door zijn actieradius op een zeer kosmopolitische manier te verbreden.
Het is in de kritische houding die Erasmus had ten opzichte van zijn omgeving dat wij, met gepaste bescheidenheid, potentieel zien om deze toolbox te verbinden. Grote vraagstukken van onze tijd navigeren kan ontmoedigend zijn voor studenten en medewerkers. Veel studenten geven aan zich overweldigd te voelen door de last van toekomstige uitdagingen in verschillende stadia van hun studie. Hoewel het onvermijdelijk is om obstakels te ervaren tijdens een leertraject, geloven wij dat het ideaal van kritisch wereldburgerschap een kracht van emancipatie kan zijn.
Op veel fronten kan dit ideaal aansluiten bij de aspiraties die richting geven aan de identiteit, het denken en handelen van de Erasmus Universiteit. In overeenstemming met de Erasmiaanse waarden van sociale betrokkenheid, transnationalisme, samenwerking, ondernemerschap en openheid, laat een kritische wereldburger de reikwijdte van zijn acties niet bepalen door nationale grenzen en de staten waarvan hij wettelijk burger is. In plaats daarvan denken en handelen zij over staatsgrenzen heen en streven zij naar een positieve maatschappelijke impact op wereldniveau, zonder vooroordelen en met aandacht voor anderen.
We zijn ons er terdege van bewust dat het onderwijzen van vaardigheden voor kritisch wereldburgerschap een grote opgave is die waarschijnlijk nooit volledig zal worden vervuld. De ambitie van dit project is niet om tegenstellingen die polysemische opvattingen van de term in de academische wereld weerspiegelen op te lossen. We willen eerder verduidelijken wat kritisch burgerschap betekent, niet alleen filosofisch, maar vooral in pedagogische termen: hoe leren we kritisch wereldburgerschap aan?
We hopen dat deze toolbox enkele ideeën of handvatten kan bieden als je, als student, op zoek bent naar welke vaardigheden je precies wilt ontwikkelen, of als je, als nieuwsgierige docent, zoekt naar concrete activiteiten of oefeningen om in de klas uit te proberen. Als je daarentegen een expert op het gebied bent, hopen we dat je je aangespoord voelt om hiaten en blinde vlekken in deze toolbox aan te wijzen. Of, nog beter, dat je contact opneemt om deze op een constructieve manier aan te pakken.
Het is onmogelijk om een dergelijk breed publiek op uitputtende wijze te bedienen. Daarom is een belangrijke kanttekening op zijn plaats. In veel opzichten is deze toolbox een compromis in plaats van een eindproduct: het is een selectie uit het brede scala van vaardigheden, oefeningen en bronnen die beschikbaar zijn. We benadrukken dat deze selectie bedoeld is om te helpen bij het managen van verwachtingen over veranderingsvermogen die we kunnen koesteren als studenten, medewerkers of beoefenaars. Dit gaat over delen, elkaar inspireren en dient daarom als een startpunt voor verdere verkenning. Misschien is dan de belangrijkste vaardigheid van een kritische wereldburger het besef dat deze vaardigheden voortdurend in beweging zijn: dat is de enige manier om constructief te kunnen omgaan met anderen en met de vraagstukken van vandaag. We wensen je veel geluk, plezier en mislukking toe op je pad.
In de academische literatuur wordt kritisch wereldburgerschap vaak beschreven als kritisch mondiaal burgerschap, wat een subvorm is van ‘global citizenship education’. Vier principes zijn essentieel voor kritische wereldburgers:
- Als wereldburgers delen zij de ambitie om hun talenten en capaciteiten te realiseren ten behoeve van de samenleving.
- In lijn met wereldburgerschap, hanteert kritisch wereldburgerschap een holistische benadering van leren en duurzame co-existentie.
- Kritische wereldburgers gaan verder dan wereldburgers in hun bijdrage aan het uitdagen van onderdrukkende structuren, het bevorderen van emancipatie en het promoten van sociale rechtvaardigheid.
- Kritisch wereldburgerschap moedigt het oefenen van de plichten en verantwoordelijkheden die wij als burgers hebben in een willekeurig politiek bestel.
Het overkoepelende doel van wereldburgerschap is om studenten in staat te stellen tot bloei te komen, in de zin dat het individu zijn talenten en capaciteiten volledig kan realiseren op manieren die zowel henzelf als de samenleving ten goede komen. Wereldburgers identificeren zich als een globaal sociaal, cultureel en economisch wezen en omarmen daardoor kosmopolitisme (d.w.z. een wereldbeeld van onderlinge afhankelijkheid) in hun zoektocht naar multi- en interdisciplinaire antwoorden op mondiale zorgen en uitdagingen.
Een tweede kenmerk van wereldburgerschap is de aspiratie naar holistisch onderwijs, een vorm die niet alleen aandacht schenkt aan cognitieve uitkomsten maar ook aan affectieve, ethische, morele, vredesgebaseerde, esthetische en artistieke vormen van leren. Dit is verder gekoppeld aan duurzaamheid, aangezien global citizenship education studenten uitnodigt om zichzelf te decentraliseren, hun verantwoordelijkheidsgevoel te verdiepen en afstand te nemen van schadelijke verlangens om (mede) te bestaan op de planeet die we allemaal delen.
Ten derde gaan kritische wereldburgers verder dan de kosmopolitische mindset van wereldburgers door hun burgerschapsrechten en -plichten zodanig te richten dat ze kwesties van macht, stem en verschil belichten, bijvoorbeeld tussen het mondiale noorden en zuiden. Bewustzijn van dergelijke structuren van ongelijkheid en de inzet om reflexief te zijn ten opzichte van universaliteit, drijft hun poging om een positieve maatschappelijke impact te maken en (hoe bescheiden ook) bij te dragen aan de emancipatie van minder bevoorrechte anderen.
Ten vierde leggen kritische wereldburgers de nadruk op ethische waarden, sociale verantwoordelijkheid en actieve burgerzin. Zij delen een begrip van burgerschap dat niet alleen een bepaalde juridische status als burger inhoudt, maar ook een gevoel van verbondenheid met een gemeenschap waarin burgers hun rechten uitoefenen om maatschappelijke veranderingen te realiseren. Met andere woorden, een begrip van burgerschap geworteld in ‘doen’ en ‘oefenen’ van burgerschap.
Het beoefenen van kritisch wereldburgerschap vereist een reeks vaardigheden die gematigdheid combineren met vastberadenheid. Negen van deze competenties, waaronder autonomie, geduld en zelfreflectie, worden hier in detail gepresenteerd. Een werkelijk harmonieuze implementatie van al deze vaardigheden tegelijk blijft een utopisch ideaal. Zelden is er slechts één juiste manier om de houding van een kritische wereldburger te observeren. Eerder zijn er meerdere paden van betekenisvolle actie die tegelijkertijd plaatsvinden – met alle voordelen en tegenstrijdigheden die dit met zich meebrengt – en elk op hun eigen manier streven naar oprechte gelijkheid, authentieke vrijheid en veerkrachtige persoonlijke of collectieve groei. In die zin is deze toolbox voor kritische wereldburgers meer een permanente uitnodiging voor dialoog en diepgaand onderzoek dan een sjabloon om te volgen.
Deze toolbox is ontwikkeld op basis van inzichten van docenten, studenten en alumni van het Erasmus University College (EUC). Bij EUC besteden we extra aandacht aan actuele maatschappelijke vraagstukken in ons onderwijs omdat we geen disciplinaire specialisatie hebben. In plaats daarvan streven we ernaar om via actieve leeropdrachten kritische wereldburgers op te leiden die de moed hebben om zich in te laten met de grote vraagstukken van hun tijd, waarvan vele interdisciplinair van aard zijn.
In plaats van het ontwerpen van nieuwe hulpmiddelen in een uniforme benadering, hebben we een drie-stappenplan gevolgd om (1) een overzicht te maken van hoe kritisch wereldburgerschap wordt onderwezen binnen EUC-curricula en te onderzoeken (2) hoe deze praktijken nuttig kunnen worden gemaakt voor docenten binnen en buiten onze universiteit, zodat we (3) een interdisciplinair overdraagbare toolkit kunnen samenstellen om vaardigheden voor kritisch wereldburgerschap op te bouwen.
In 2022 zijn we gestart met een inventarisatie van inzichten en benaderingen van kritisch wereldburgerschap, verzameld tijdens focusgroepen met EUC-studenten en -medewerkers. De samenvatting van deze bevindingen diende vervolgens als input voor een reeks workshops (opnieuw met studenten en medewerkers) waarin we de initiële bevindingen presenteerden en gezamenlijk een voorlopige lijst van vaardigheden opstelden. Met de hulp van RISBO en CLI hebben we deze lijst vervolgens uitgewerkt tot een openbaar toegankelijke toolbox. Dit is het reservoir dat we nu beschikbaar maken via TeachEUR.
De voordelen van deze oefening, zo hopen we, gaan veel verder dan onze kleinschalige onderwijscommunity. Gezien het co-creatieve karakter hopen we dat deze toolkit herkenbaar en bruikbaar kan zijn voor studenten en medewerkers van andere EUR-faculteiten en daarbuiten. Dit klinkt misschien ambitieus, maar we zijn vastbesloten om iets terug te geven aan de bredere (EUR-)gemeenschap en om EUC te consolideren als een expertisecentrum in kritisch wereldburgerschap dat tools kan ontwikkelen voor real-life uitdagingen.
We moedigen je daarom aan om de praktische opzet van deze toolbox te verkennen, in de hoop dat deze je concrete ideeën, suggesties en oefeningen kan bieden die je kunt gebruiken of delen. Door deze collaboratieve inzet kan deze website groeien en dienen als een bronhub voor studenten en wetenschappers die geïnteresseerd zijn in mondiaal kritisch burgerschapsonderwijs en voor praktijkbeoefenaars in de samenleving.
Towards a Critical Citizenship Skills Toolbox
Meer over het CLI Fellowship
Dr. Ward Vloeberghs is senior docent Political Science aan Erasmus University College (EUC). Samen met Jop Dispa en Katja Skenderija doet Ward onderzoek naar de inventarisatie, operationalisering en verspreiding van conceptuele en praktische competenties. Met deze pagina op TeachEUR streven we ernaar om een openbaar toegankelijke en interdisciplinair overdraagbare toolkit te bieden, om het opbouwen van kritisch wereldburgerschap vaardigheden te kunnen afstemmen, verbeteren en verspreiden binnen onze universiteit en daarbuiten.
- Bosio, E. (Ed.). (2021). Conversations on global citizenship education: Perspectives on research, teaching, and learning in higher education. Routledge.
- Mansouri, F. (2017). Critical global citizenship: contextualising citizenship and globalisation, Journal of Citizenship and Globalisation studies, 1(1), 1-9.
- Pais, A., & Costa, M. (2020). An ideology critique of global citizenship education. Critical Studies in Education, 61(1), 1-16.
- Torres, C. A. (2017). Theoretical and empirical foundations of critical global citizenship education. Routledge.
- Oxley, L. & Morris, P. (2013). Global Citizenship: A Typology for Distinguishing its Multiple Conceptions, British Journal of Educational Studies, 61:3, 301-325.
- Luckett, K. & Bhatt, I. (2024). Getting critical about critique in higher education: provocations on the meanings of ‘Critical Perspectives’, Teaching in Higher Education, DOI: 10.1080/13562517.2024.2335223
- Biesta, G. (2022). World-centred education: A view for the present. Routledge.
- https://www.aacu.org/initiatives/value-initiative/value-rubrics
- https://transitionmakers.nl/
- https://onq.queensu.ca/shared/TLHEM/active/index.html
Projectteam
dr. WP (Ward) VloeberghsHead of Department SBS (EUC)
JC (Jop) DispaLecturer SBS (EUC)
Katja SkenderijaStudent assistant (EUC)
Adviesteam
- dr. Gera Noordzij
Department Director (EUC)
- dr. CDC (Christian) van der Veeke
Senior Lecturer (EUC)
- prof.dr. E (Esther) Rozendaal
Professor (ESSB)
- dr. R (Roy) Kemmers
Lecturer (ESSB)
- dr. JP (Julien) Kloeg
Lecturer (ESPhil)
- Ivar van de Loo
Projectmanager (CLI)
- S (Sandra) Lousberg, MSc
Senior educational consultant (Risbo)
- KC (Celine) van der Lienden
Educational consultant (Risbo)