De Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) en de Theologische Universiteit Kampen|Utrecht (TUK) doen een gezamenlijk onderzoek getiteld ’De reformatie van het economisch denken’. Dit project kijkt naar de geschiedenis van het economisch denken en handelen en met name de bijdrage die de gereformeerde traditie hieraan heeft geleverd. Zo zijn oude principes als gerechtigheid, rentmeesterschap, verantwoordelijkheid en soevereiniteit actueler dan ooit.
In dit breed opgezette interdisciplinaire onderzoek dat direct raakt aan de grondslagen, inrichting en werkzame principes van een humane en duurzame economie worden deze thema’s van een nieuwe betekenislaag voorzien. Beleid gericht op verandering vergt visie, strategie, doelen en dus keuzes, die op hun beurt een praktisch en moreel kader nodig hebben. Dit onderzoek kan nieuwe inzichten bieden voor de fundamenten waarop dat huis van de toekomst kan worden gebouwd.
Het onderzoeksprogramma bestaat uit vier verschillende projecten, die hieronder nader worden toegelicht.
Onderzoeksprojecten
Vanuit een chronologisch perspectief is de eerste belangrijke focus van dit onderzoeksprogramma de ontwikkeling van het ethisch-economisch denken vanuit de Reformatie (bij bijv. Calvijn, Althusius) en de Nadere Reformatie. In het bredere economische denken van die tijd is in eerste instantie sprake van een normatieve benadering (waarbij deugden en geboden ingebed zijn in het grotere verhaal) en komt later een economische wetenschap op die zich geleidelijk ontwikkelt tot een positieve wetenschap (ontdaan van ethische, juridische en religieuze normen en overwegingen).
Vanuit deze ontwikkeling willen we nagaan wat belangrijke stemmen vanuit de gereformeerde traditie geweest zijn over deze ontwikkeling en welke plaats normativiteit innam in het gebruikmaken en overnemen van economische wetenschappelijke inzichten.
Vanuit chronologisch perspectief is een tweede focus van het onderzoek de periode van Réveil en Neo-Calvinisme, 1850-1950. Daarbij is er vanuit de economische theorievorming nog steeds sprake van divergentie tussen economie, theologie en moraalfilosofie, maar zowel vanuit protestantse kant in het Reveil en het Neo-Calvinisme, maar ook vanuit Rooms Katholieke zijde (Rerum Novarum, 1891 en Quadragesimo Anno, 1931) stemmen van normativiteit krachtiger worden gearticuleerd.
De hoofdonderzoek van dit project is dr. Joost Hengstmengel, UD aan de Vrije Universiteit.
Naast deze chronologische benadering hebben we bijzondere aandacht voor het begrip rentmeesterschap. Tegenwoordig zijn er juist weer convergerende krachten die de drie lijnen van economie, theologie en moraalfilosofie naar elkaar toe laten bewegen. Zo wordt er in de economische en maatschappelijke praktijk vandaag-de-dag gesproken over maatschappelijk verantwoord ondernemen. In politieke kringen werd al eerder gesproken over rentmeesterschap. In de economische en managementliteratuur wordt tegenwoordig gesproken over stewardship-theory en die wordt dan geplaatst tegenover de prinicipal-agent theory waarbij de economisch actor handelt vanuit eigen belang (homo-economicus). Een Nederlandse econoom uit de neo-calvinistische traditie, Bob Goudzwaard, heeft dit nadrukkelijke gethematiseerd en vond daarbij ook internationaal weerklank vanuit de economie, theologie en moraalfilosofie – ook buiten zijn eigen traditie.
Vanuit de blik van Goudzwaard op het rentmeesterschap willen we verbinding leggen met de twee chronologische delen van het onderzoek en onderzoeken of Goudszwaards rentmeesterschap terug te voeren valt op deze gereformeerde traditie en wat de relevantie is van het begrip voor hedendaagse management- en organisatie-vraagstukken.
De hoofdonderzoeker binnen dit project is Anke Teeuw MSc, als promovenda verbonden aan EETI.
De vierde focus van dit onderzoeksproject wil de concepten zoals gerechtigheid, rentmeesterschap en mensbeeld die oplichten vanuit de gereformeerde traditie in gesprek brengen met de economische ethiek zoals we die vandaag de dag kennen. Kun je vanuit die positie een constructieve bijdrage leveren in een wereld waarin klimaatverandering en de kloof tussen rijk en arm toeneemt? In dit deel van het onderzoek is ook aandacht voor de afnemende rol van instituties in de samenleving en de daaruit voortvloeiende vraagstukken rond verantwoordelijkheid.
De hoofdonderzoeker binnen dit project is dr. Wilco de Vries, UD aan de Theologische Universiteit Kampen | Utrecht.