Stadssociologie in de praktijk: 20 jaar Master Grootstedelijke Vraagstukken

‘Rotterdam is voor stadssociologen een laboratorium,’ zegt Erik. ‘Het is een stad waar duidelijke tegenstellingen bestaan, bijvoorbeeld tussen Noord en Zuid. Daarnaast heeft Rotterdam zich van een industriestad naar een stad met een grote dienstensector ontwikkeld.’ Rotterdam heeft lang de naam gehad dat het een stad van problemen zou zijn. ‘Maar dat verandert. Rotterdam en het Rijk investeren op allerlei gebieden, zoals met het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ). Daar kwam veel geld beschikbaar om achterstanden in te lopen en leefsituaties te verbeteren.’

Genuanceerd beeld

Op papier ziet de leefbaarheid in een wijk er vaak heel slecht uit. Neem de onveiligste buurt van Nederland, Tarwewijk, op Zuid. Erik: ‘Als je in de wijk gaat kijken en met de bewoners praat, ontstaat er een veel genuanceerder beeld. Bewoners beleven veiligheid vaak heel anders. En bewoners ontwikkelen collectief veerkracht in deze wijken waardoor ze beter met problemen om kunnen gaan’.  Via burgerinitiatieven pakken ze bijvoorbeeld problemen in de wijk zelf aan. Thomas: ‘Studenten zijn na een wijkbezoek weleens positief verbaasd dat bewoners uit gestigmatiseerde wijken net zo actief participeren.’ 

Praten en samenwerken met bewoners

Zo hebben bewoners in Bospolder-Tussendijken een plein opgeëist en daarmee de drugsoverlast in de wijk teruggedrongen. Het begon met een alleenstaande moeder die iedere dag op een speelplein is gaan zitten, dat vooral door drugsdealers gebruikt werd. Eerst zat ze er in haar eentje, na een paar dagen sloot een vriendin aan. Door vol te houden zijn de dealers uiteindelijk vertrokken en nam de leefbaarheid toe. De wijkmanager en andere ambtenaren ‘met lef en daadkracht’, zoals Erik ze noemt, hebben vervolgens in samenwerking met bewoners en maatschappelijke organisaties ook financiële ondersteuning gegeven.

Thomas: ’De Rotterdamse sociologie is een uitgesproken publieke sociologie die ten dienste staat van de samenleving. Studenten van onze master leren om de dialoog aan te gaan met kwetsbare groepen in de samenleving en te bouwen aan een meer rechtvaardige stad. Dat is de taak van de socioloog: laten zien hoe diverse groepen de stad beleven en hier lessen uit trekken die nuttig zijn voor beleidsmakers en andere actoren.’

Zichtbaar maken

Bij de master gebruiken de studenten voor de kwantitatieve analyses data van de gemeente Rotterdam. Daarmee krijgen ze goed inzicht in allerlei facetten van het leven van de Rotterdammers. ‘We zien bijvoorbeeld dat er hele kansrijke middengroepen ontstaan’, zegt Erik. ‘Ook op Zuid. Dat zijn de kinderen en kleinkinderen van de migranten uit de jaren ‘60 en ‘70 van de vorige eeuw. Zoals onderzoekers van de Erasmus Universiteit, ’ Peter Scholten en Paul van de Laar, recent hebben aangetoond, is Rotterdam bij uitstek een migratiestad. Door te investeren in stadsontwikkeling blijft het ook voor kansrijke bewoners met migratieachtergrond interessant om in Rotterdam te blijven’.

Toekomst in teken van superdiversiteit

‘De stedelijke toekomst staat in het teken van superdiversiteit’, vult Thomas aan. ‘Daarom poseren wij ook bewust bij het nieuwe ‘Moments Contained’ standbeeld bij Centraal Station op de foto.’ Het enorme beeld van een anonieme zwarte jonge vrouw op sneakers lokte recent de kritiek uit dat het het idee van maatschappelijke verdienste zou ondergraven. ‘Dit beeld is een krachtig statement omdat het duidelijk maakt dat juist groepen in de samenleving die allerlei barrières ervaren de helden van onze samenleving zijn. Zij zijn diegene die ondanks alles werken in de zorg, eten op tafel zetten en hun wijken tot een betere plek maken. Het vermogen van diverse stedelingen om in moeilijke situaties te handelen, dat is wat wij zichtbaar willen maken.’

Ongedocumenteerde stadsbewoners een stem geven

Dat geldt in het bijzonder voor gemarginaliseerde groepen als ongedocumenteerden die in de stedelijke marges overleven. Twintig jaar geleden brachten Jack Burgers en Godfried Engbersen, die beiden aan de wieg stonden van de master, de ‘ongekende stad’ van ongedocumenteerden in kaart. Thomas zet dit werk de komende vijf jaar voort. Daar heeft hij net geld voor gekregen, speciaal bedoeld voor talentvolle onderzoekers.  Thomas: ‘Irreguliere migratie werd lang als een internationaal of nationaal probleem beschouwd. Maar Europese steden worden op allerlei manieren dagelijks geconfronteerd met de realiteit van ongedocumenteerde stadsbewoners. Met mijn project brengen we in kaart hoe stedelijke migratie-infrastructuren in Europese transitknooppunten de aankomst, doorreis, vestiging en vertrek van ongedocumenteerden lokaal faciliteren. Door ongedocumenteerde stadsbewoners een actieve rol te geven in het onderzoek gaan we samen met lokale stakeholders op zoek gaan naar antwoorden op hun vragen.’

Voordeel voor student

De studenten in deze master waarderen de sterke band met de praktijk. Natuurlijk is er theorie nodig om kennis op te doen en inzicht te ontwikkelen. Maar er is zeker ook aandacht voor de empirische kant. Het kwalitatief onderzoek doen ze in de wijken. Ze gaan daar op onderzoek uit, praten met mensen.

Erik en Thomas komen zelf regelmatig bij de gemeente en bij maatschappelijke organisaties. En vrijwel altijd komen ze een oud-student van de master tegen. ‘Dat heeft te maken met het karakter van de opleiding’, zegt Erik. ‘Jaarlijks kiezen 30-40 studenten voor de master Grootstedelijke Vraagstukken. Ongeveer een derde van onze studenten werkt al in de stedelijke praktijk, zij willen hun kennis verdiepen’. ‘Er is in Rotterdam een mentaliteit om te experimenteren’ vult Thomas aan ‘beleidsmakers willen innoveren’. Je ziet dat bijvoorbeeld bij het project van de digitale tweelingstad waar Thomas onderzoek naar doet samen met onderzoekersvanuit BOLD Cities. In een digitale omgeving wordt heel Rotterdam in 3D nagebouwd. Dit model wordt aangevuld met ‘live’ data over het gebruik van de stad. Brandt die lantaarnpaal? Is die parkeerplaats bezet? Is die vuilniscontainer vol? Enzovoort. Al deze informatie is vervolgens weer de basis voor de ontwikkeling van allerlei nieuwe toepassingen. Denk aan online inspraak over de herinrichting van een plein. De vraag die we hierbij stellen is wat dit betekent voor inclusiviteit en participatie. Kan iedereen zomaar gebruik maken van de digitale stad? En hoe beïnvloedt dit inspraak?

20-jarig bestaan

In 2024 bestaat de master 20 jaar. ‘Dat is toevallig ook het jaar dat ik met pensioen ga’, zegt Erik. ‘Samen met Godfried Engbersen en Jacques Burgers hebben we de master vormgegeven.’ ‘20 jaar later is deze Master actueler dan ooit. En hij is nog steeds Nederlandstalig’, zegt Thomas.  ‘Ik voel een feestje aankomen!’ lacht Erik.