Waarom gecancelde artiesten nog steeds hoge noteringen krijgen in de Top 2000

Dr. Simone Driessen is mediawetenschapper bij Erasmus School of History, Culture and Communication en doet onderzoek naar de cancel culture binnen de muziekwereld. Zo sprak ze in oktober bij NOSop3 over wat er gebeurt als je favoriete idool gecanceld wordt en schreef ze eerder deze maand over de rol die populaire muziek speelt in de Amerikaanse verkiezingen.

Tradities

Niet alleen de Top 2000 zelf is een inmiddels voor velen een traditie. Ook bij de totstandkoming van deze ‘lijst der lijsten’ spelen tradities een belangrijke rol. Driessen: “Veel mensen stemmen ieder jaar op dezelfde artiesten, bijvoorbeeld op Queen en The Eagles. Ook stemmen ze vaak op een bepaald nummer omdat ze vinden dat het in de lijst hoort, of omdat het heel persoonlijk voor hen is. Een voorbeeld hiervan is Danny Vera’s Rollercoaster. Dit nummer is zelden op de radio te horen, behalve rond de feestdagen.” 

Nostalgie en hitfactor

Ook de tijd van het jaar speelt een belangrijke rol in stemgedrag: nostalgie, het feestdagen-gevoel, terugblikken op het afgelopen jaar en vooruitkijken naar wat er in het nieuwe jaar te wachten staat. “Dit zijn allemaal factoren die stemmers beïnvloeden en daarom belanden bepaalde nummers sneller in de top,” aldus Driessen. Uiteraard speelt de hitfactor ook een belangrijke rol: dit jaar zie je dat aan de enorme binnenkomer van Maan & Goldband (volgens Spotify-data niet toevallig ook Nederlands meest beluisterde nummer van 2023). Maar ook de hits van Taylor Swift doen het goed: zij staat plotseling met dubbel zoveel noteringen in de top. 

Superfans

Bovendien stemmen veel mensen vooral op een nummer, en niet per se op de artiest. Driessen: “Daarom zien we die complexiteit niet terug in de cijfers of noteringen, maar komen we hier pas achter wanneer hier specifiek naar wordt gevraagd. En als we vervolgens kijken naar fans, een sterk betrokken groep, zien we dat het ingewikkeld kan liggen om een artiest volledig af te wijzen na zijn ‘cancelation’ (= in dit geval het boycotten van de artiest). Sommige fans zullen de artiest wel afwijzen en dus niet meer op diegene stemmen, terwijl anderen hierover twijfelen en de kunst van de maker scheiden óf de artiest als onschuldig blijven zien tot een rechter heeft geoordeeld de zaak. Ook zullen er fans blijven die stemmen omdat ze de muziek gewoon heel erg mooi vinden, of omdat ze de artiest oprecht willen steunen. Die nuance is niet uit de noteringen af te lezen.”

Hoe zit het volgens Simone Driessen met (nummers van) Marco Borsato, Rammstein en Michael Jackson?

"Bij Marco Borsato zien we de noteringen flink dalen. Sowieso heeft hij weinig tot geen zendtijd gehad de afgelopen jaren, maar belangrijker: hij heeft ook geen nieuwe muziek uitgebracht. Dat draagt eraan bij dat zijn 18 noteringen uit 2015 zijn teruggelopen naar 8 dit jaar. Deze 8 noteringen laten zien dat er toch nog een groep mensen is die trouw op hem blijft stemmen, ondanks de aantijgingen en een vervolging. Het is niet uit de statistieken af te leiden of dit trouwe fans zijn, of mensen voor wie zijn muziek heel veel betekent. Maar het laat wel de complexe dynamiek van muziek zien: ondanks de publieke kanttekening van zijn vervolging, kan de muziek persoonlijk heel veel voor iemand betekenen. 

Rammstein heeft 8 (vrij hoge) noteringen in de Top 2000, waarschijnlijk omdat de groep populair is onder één van de grootste leeftijdsgroepen van de Top 2000-stemmers (mensen tussen de 40 en 60 jaar). Juist door de ophef over de recente concerten in Nederland is er meer aandacht voor de band en daardoor is bij veel mensen ook weer jeugdsentiment opgeroepen. Stiekem vermoed ik ook dat sommige mensen op ze hebben gestemd als een vorm van protest en om steun te laten zien dat de ophef en controversie rondom frontman Till Lindemann niet bewezen is/geen vervolg krijgt. Daarnaast is een deel van Rammstein’s noteringen terug te voeren naar dat hun albums nog vrij recent zijn (2019 & 2022) en dat ze veel op tour zijn geweest.

Dat Michael Jackson nog zoveel noteringen heeft is meer een traditie/generatie-ding. Jackson kan zich niet verdedigen en ‘over de doden niets dan goeds’. Hij is zo’n groots popfiguur dat hij eigenlijk niet te cancelen valt: de invloed van zijn muziek op de muziekindustrie heeft hem voor altijd op een voetstuk geplaatst. De kanttekening hierbij is dat als we het over Jackson hebben, het eigenlijk altijd wel over zijn vermeende kindermisbruik gaat. Volledig vrij van stigma is hij niet."