Sportfilosofe Sandra Meeuwsen: "Ook de sport zal moeten meebewegen in een veranderende wereld"

De wortels van de sportfilosofie en -ethiek in Nederland liggen aan de Vrije Universiteit Amsterdam bij Bewegingswetenschappen. Dus niet bij Filosofie. Voor Meeuwsen was het van essentieel belang dat sportethiek nu een plek zou krijgen bij Filosofie. Ze legt uit: “Ook internationaal is het uniek om sportethiek bij een faculteit Filosofie onder te brengen. Zoals bijvoorbeeld bedrijfsethiek of medische ethiek ook verbonden zijn met de academische filosofie..”

Wat de voordelen hiervan zijn? “Bewegingswetenschappers en sportbeleidsmakers idealiseren de positieve waarden van sport. Zij staan daarmee op gelijk niveau met sportbestuurders en coaches. Mede daardoor is het vermogen kritisch te reflecteren op de hele gang van zaken binnen de sport, beperkt ontwikkeld. Je hebt echt een zekere academische distantie nodig om goed te analyseren wat er hier gaande is, waardoor nu al die integriteitsproblematiek in de sport bestaat." 

Met elkaar naar de toekomst kijken

Het zijn geen makkelijke dossiers die op tafel liggen. Meeuwsen zegt hierover: “Het is taaie weerbarstige problematiek, waar ook een bepaalde handelingsverlegenheid op zit, zeker in de sport zelf. Van buitenaf, bijvoorbeeld in de media, is er heel veel kritische onderzoeksjournalistiek, maar die hanteren een tactiek van’ blaming en shaming’. Daar deinst de sport op terug.”

Ze vertelt dat de tijd dat sportbestuurders weg konden kijken, nu wel voorbij is. Of het nu gaat om grensoverschrijdend gedrag, over dopinggebruik of matchfixing. Meeuwsen: “Je kunt niet meer volhouden: ‘Het zijn incidenten die van buiten komen, wij hebben hier niets mee te maken.’ We moeten erkennen dat de integriteitscrisis is in de sport van binnenuit is ontstaan.”. Het feit dat steeds meer partijen in de sport, zoals sportbonden en gemeenten, nu de samenwerking zoeken met ESPRIT, onderstreept de urgentie en laat ook zien dat nu het moment is om met elkaar naar de toekomst te kijken.

Grensoverschrijdend

Het oprekken van je fysieke grenzen, over je grenzen heen gaan, is heel gebruikelijk in de sport. No pain no gain, is het motto in de sport. Dit heet dan ‘supercompensatie’; je gaat over een fysieke grens heen om beter te worden. Een wetenschappelijk gevalideerd trainingsprincipe in de topsport. Daarmee ontstaat als vanzelf een klimaat waarin grensoverschrijdend gedrag plaats kan vinden. Het stelt de sportbonden voor een stevige uitdaging, waarbij ESPRIT een belangrijke partner kan zijn.

Meeuwsen was zelf triatleet en kent als geen ander de transformatieve kracht van sport: “Maar ik heb ook gezien hoe er een keerzijde soms beslag kan nemen van dat positieve proces. Ik heb het meeste geleerd van de periodes waarin ik geblesseerd of overtraind was. Daardoor heb ik leren zorgen voor mijn lichaam, en veel beter leren trainen en uiteindelijk ook beter kunnen presteren. Er is altijd een bepaalde wederkerigheid tussen de positieve en negatieve kant”.

De sportfilosofe ziet hier een belangrijke rol voor de wetenschap: “We moeten én én doen: zowel die maatschappelijke betekenis van sport centraal stellen en verbeteren, als oog hebben voor de risico’s en verleidingen; de keerzijde.” In die keerzijde zitten volgens Meeuwsen structurele, systemische uitdagingen. “De integriteitsvraagstukken staan niet op zichzelf, zijn geen incidenten, maar zijn met elkaar gerelateerd”, legt ze uit. “De worstelingen met het toelaten van transgender sporters bijvoorbeeld, gaat terug op de binaire organisatie van sport. Het uitsluiten van transvrouwen veroorzaakt transgressie. Nu is het momentum om te erkennen dat de integriteitscrisis ook inherent is aan de sport. Alleen van daaruit kunnen we bepalen hoe het verder moet met de sport.”

Breder kader

Meeuwsen ziet dat het vertrouwen in de instituten die de sport groot hebben gemaakt, zoals FIFA en IOC, en in Nederland het NOC*NSF, daalt. Tegelijkertijd zijn er steeds meer autonome initiatieven, zoals ‘urban sports’, mensen die op eigen gelegen gaan sporten. Meeuwsen: “Boomstammen gooien, crossfit, 3 x 3 basketbal, wijksport, zelf hardlopen, fietsen, zwemmen. Er komt geen bond meer aan te pas.”

Meeuwsen legt uit dat dat alles met deze tijd te maken heeft: “We laten het antropoceen achter ons, met alle verworvenheden die daarbij hoorden. Het is nu een andere generatie, die andere keuzes maakt. Die beweging past bij de huidige tijd waarin het vertrouwen in instituties als de democratie en wetenschap daalt. “De sport is echt geen aparte bubbel meer die zomaar door kan, maar wordt ook beïnvloed door politieke internationale, economische processen”, legt ze uit.

Projecten uit het werkveld als startpunt

ESPRIT werkt aan de hand van vragen uit het werkveld. Meeuwsen: “De winkel is open, we zijn al gestart!” Een van de vragen die nu zijn binnegekomen, betreft de Youth Olympic Games in 2030. De gemeente Rotterdam heeft gevraagd mee te werken aan een programmering die een jonge, divers samengestelde generatie uitnodigt tot een actieve leefstijl. “Maar ten tweede ook bewustwording bijbrengt over sociale veiligheid, lichamelijk welbevinden, integriteit”, voegt ze daaraantoe. “We gaan met de gemeente aan de slag: hoe bereik je nou die jongeren? Doe je dat via de scholen, in de wijk of via verenigingen? Of via social media? Welke waarden komen centraal te staan?.”

Een ander traject dat nu loopt: NOC*NSF, het Nederlands Olympisch Comité | Nederlandse Sport Federatie, heeft ESPRIT gevraagd te helpen bij de veranderende genderdiversiteit in de sport. “Dat is echt een enorm complex vraagstuk. Dit vraagstuk maakt het nodig om na te denken over het DNA van de sport: categoriseren”, omschrijft Meeuwsen het probleem. “We hebben ooit bedacht dat er een categorie vrouwen en een categorie mannen nodig was. Maar dit binaire paradigma is maatschappelijk enorm aan het veranderen.”

Dat die vraag gevoelig ligt, heeft de wetenschapper zelf aan den lijve ondervonden. “Ik heb ergens ooit geroepen ‘We bewegen naar een non-binaire samenleving’. De week erna  werd ik gecanceld op Twitter, dat is helaas het risico als je in het publieke debat treedt”, vertelt ze. “Maar ik wilde daarmee vooral zeggen: Wat een man is en wat een vrouw is, is sterk aan het veranderen.”

Meeuwsen gaat verder: “Hoe kan het in de sportwereld fijn zijn voor alle verschillende mensen? Voor een transgender vrouw, dus iemand die biologisch gezien ooit als man is geboren, is het superbelangrijk om juist wel mee te mogen doen. Dat is een van de doelen van deze gendertransitie. En als de sport dan zegt: Prima hoor, maar wij vinden je nog steeds een man… Er zitten allerlei aannames omheen en het is typisch iets van academisch onderzoek om te zeggen: we gaan die aannames blootleggen en herijken .”

Meebewegen

Transition is niet per ongeluk in de naam ESPRIT terecht gekomen: de sociaal-maatschappelijke veranderingen die gaande zijn of juist nodig zijn, vormen een rode draad in het onderzoek en in de missie van ESPRIT. Op de vraag waar Meeuwsen dan houvast aan heeft, is haar antwoord heel duidelijk: "We moeten meebewegen in een veranderende wereld en niet vast willen houden. Er was een zomer dat ik dacht: deze inzichten ga ik echt niet naar buiten brengen! Maar ik ben door die beerput heengegaan en van daaruit juist de confrontatie aangegaan met de sport. Daar zit de bron voor heling. We moeten naar het ongemak.”