Ellen van Schoten over de bezuinigingsaanpak van onze universiteit

Ellen van Schoten is als bestuurder verantwoordelijk voor de financiën van onze universiteit en windt er geen doekjes om: "Ja, we hebben een probleem, maar we zijn op tijd begonnen. Er hebben heel veel mensen keihard gewerkt om de basis goed op orde te krijgen. De Erasmus Universiteit is financieel gezond genoeg om de tegenvallers op te vangen."

Het regeerprogramma is gepresenteerd en de Miljoenennota ligt op tafel. Viel Prinsjesdag afgelopen dinsdag mee of tegen?

"We wisten natuurlijk al dat het hoger onderwijs het zeer zwaar te verduren krijgt. Wat extra tegenviel, is dat een deel van de maatregelen al in 2025 ingaat. Zo hebben we al verschillende startersbeurzen toegekend aan jonge onderzoekers van de EUR die komend jaar zouden beginnen of verder zouden werken aan belangrijk onderzoek, ook voor de samenleving. En die worden door het kabinet, tegen de verwachtingen in, ineens ook geschrapt. Op zo'n korte termijn een maatregel schrappen, dat vinden wij als universiteiten een kwestie van onbehoorlijk bestuur. We gaan daar niet aan meewerken en we overwegen als gezamenlijke universiteiten juridische stappen."

Kunnen we zo'n grote bezuiniging wel opvangen?

"Er zijn verschillende manieren waarop we de bezuinigingen zullen moeten opvangen. Omdat ons studentenaantal elk jaar iets daalt, krijgen we minder geld en daar zullen we onze activiteiten op moeten aanpassen. We hebben de afgelopen periode op deze ontwikkeling geanticipeerd en EUR-breed stevige maatregelen genomen. Zo hebben alle ondersteunende diensten de opdracht gekregen om 5 procent te bezuinigen. Daarnaast geven we vanuit het CvB 3,5 miljoen minder uit aan strategische programma’s en projecten dan we eerder hadden gepland. En we temporiseren vastgoedprojecten waardoor de noodzakelijke en al gestarte renovatie van Tinbergen Building opgevangen kan worden binnen het bestaande huisvestingsbudget."

Zijn deze drie maatregelen voldoende om alle bezuinigingen op te vangen?

"Nee, we zullen meer moeten doen dan dat. Sowieso zijn ook alle faculteiten en andere organisatieonderdelen hard aan het werk om te zorgen voor een sluitende begroting voor 2025. Op verschillende plekken worden verschillende maatregelen getroffen. Externe inhuur wordt beperkt, soms is er een vacaturestop afgekondigd. Maar er zijn ook organisatieonderdelen waar structureler wordt gekeken naar de inrichting van het werk. Door efficiënter te werken, meer samen te werken zowel binnen als buiten de universiteit, en door ons meer te richten op externe financieringsbronnen, denken we de begroting 2025 sluitend te kunnen krijgen – dus nog exclusief de inhoud van de Miljoenennota. Voor 2026 en verder (dus inclusief de bezuinigingen uit de Miljoenennota) zullen we een aantal scenario’s ontwikkelen."

Het kabinet geeft in de Miljoenennota aan dat er scherpe keuzes gemaakt moeten worden in het hoger onderwijs: ‘Een van die keuzes is om het aantal buitenlandse studenten te verminderen en het Nederlands weer de norm te maken in het hoger onderwijs.’ De EUR heeft al een aantal jaar ongeveer 25% internationale studenten. Naar welk percentage moeten wij?

"Inderdaad er staat in de rijksbegroting een taakstelling met als doel, ik citeer: ‘We gaan het aantal internationale studenten verminderen.’ Er wordt dus geen concreet gewenst percentage benoemd. We zijn met de andere universiteiten aan het kijken wat deze taakstelling in de praktijk betekent en op welke manier we dat moeten gaan opvangen. Het kabinet lijkt de precieze invulling hiervan aan de universiteiten en hogescholen over te willen laten en zegt bestuurlijke afspraken te willen maken die leiden tot een lagere internationale instroom en de daaraan gekoppelde bezuiniging. Er zal een transitieperiode nodig zijn waarin we de onderwijsactiviteiten stapsgewijs kunnen aanpassen aan een lager aantal studenten."

Hoe groot wordt die bezuiniging als gevolg van het beperken van het aantal internationale studenten voor de EUR denkt u?

"Het exacte financiële effect is op dit moment nog niet bekend, maar in heel ruwe schattingen komen wij nu uit tussen de 3 en 6,5 mln. minder bekostiging. We krijgen dan minder internationale studenten, dus geven we minder les en hebben we minder lokalen nodig en minder IT-capaciteit. Belangrijk om te beseffen is dat een deel van de overhead, dus de ondersteunende diensten zoals communicatie, gebouwenbeheer en beveiliging, in die situatie echter niet mee daalt en op hetzelfde kostenniveau zal blijven."

Betekent dit dat er medewerkers ontslagen moeten worden?

"Dat proberen we natuurlijk zoveel mogelijk te voorkomen. Op dit moment is nog niet te zeggen of dat later nodig zal zijn. Per organisatieonderdeel wordt nu gekeken welke maatregelen nodig zijn. Zoals gezegd, op sommige plekken wordt al beperkt extern ingehuurd, worden tijdelijke contracten niet verlengd en vacatures niet of niet direct ingevuld. Of de huidige maatregelen in de toekomst (2025 en daarna) voldoende zijn om de financiële uitdaging het hoofd te bieden, is nog niet bekend. Uiteraard doen we er alles aan om dit zoveel mogelijk te voorkomen. Welke maatregelen ook nodig zullen blijken, onze grootste prioriteit is om een goede werkgever te zijn en zo zullen we ons ook altijd gedragen."

Hoe is het om als bestuurder zo zwaar te moeten bezuinigen? Wat doet dat met u?

"Dit valt ons zwaar. Niet alleen mij, maar natuurlijk ook Annelien, de decanen en al die mensen met wie wij samen nadenken over hoe we deze historisch ongekende bezuinigingen samen kunnen opvangen en daarbij de medewerkers zoveel mogelijk te kunnen ontzien. Als Erasmianen doen we ons werk natuurlijk met veel passie. Je werkt niet voor niets voor een universiteit waar we samen jaar na jaar weer een nieuwe lichting talentvolle jonge mensen proberen klaar te stomen voor een leven in een dynamische wereld. Een wereld waarin hun denkkracht en inventiviteit broodnodig zijn om het hoofd te kunnen bieden aan al die lastige vraagstukken waar we als samenleving mee worstelen. Duurzaamheid, woningnood, stijgende zorgkosten, honger in de wereld, psychische nood onder jongeren; noem maar op. Samen werken we aan concrete oplossingen waar heel Nederland baat bij heeft.

Het valt niet mee als je dan ineens de boodschap krijgt dat je datzelfde werk met veel minder middelen moet gaan doen. Zoveel minder dat het kunst- en vliegwerk vraagt om te voorkomen dat je hooggewaardeerde collega’s moet wegsturen. Docenten, assistenten, ICT’ers, communicatiemensen, controllers, schoonmakers, beveiligers; we zijn allemaal nodig om deze mooie organisatie 24/7 op de toppen van haar kunnen te laten draaien. We gaan er alles aan doen."

Wat is de volgende stap?

"De EUR staat er op dit moment financieel goed voor. Het resultaat over 2024 ziet er beter uit dan verwacht. En daarnaast kunnen we waarschijnlijk een sluitende begroting in 2025 opleveren, nog even afgezien van de bezuinigingsmaatregelen van de regering. We gaan nu goed kijken hoe we de aangekondigde structurele maatregelen van het kabinet in 2025 en verder kunnen opvangen om duurzaam toekomstbestendig te zijn.

Voor de langere termijn wordt gewerkt aan efficiënter werken en nog meer samenwerken. Daarbij kan je denken aan het samenvoegen van gelijksoortige activiteiten die nu bij verschillende organisatieonderdelen parallel plaatsvinden. Ook valt veel tijd en geld te besparen door processen en systemen verder te standaardiseren, zodat er bijvoorbeeld maar 1 licentie hoeft te worden aangeschaft voor een programma waarmee je nieuwsbrieven verstuurt.

Maar we moeten de universiteit ook weerbaarder maken. Twee jaar geleden werd er nog flink geïnvesteerd in onderwijs en onderzoek, en nu moeten we stevig bezuinigen. We zullen dus moeten diversifiëren en onszelf minder afhankelijk moeten maken van de eerste geldstroom die uit Den Haag komt. We zullen bestaande strategische samenwerkingsverbanden bekijken – denk aan de Convergentie – om te zien of we dat kunnen uitbreiden en op zoek gaan naar nieuwe kansen op dat vlak. We zullen meer investeren in zogeheten derde geldstromen, zoals de beurzen en subsidies die vanuit Brussel beschikbaar worden gesteld."

Wat kunnen wij zelf doen?

"Alle slimme ideeën die een nieuwe bron van inkomsten opleveren zijn van harte welkom, laat ik daar mee beginnen. Verder zullen met zijn allen vanaf nu steeds even moeten nadenken: ‘Is het nodig om deze kosten nu te maken?’ Heb je daar goede suggesties bij, dan kun je die altijd bespreken met je leidinggevende.

En verder denk ik dat het goed is dat we zorgen dat we goed met elkaar in gesprek blijven, dus als er vragen leven, stel ze vooral. Wij blijven jullie zo goed mogelijk informeren zo gauw we meer weten over wat er uit Den Haag komt en wat we samen met onze koepelorganisatie Universiteiten van Nederland kunnen doen om de ergste effecten tegen te gaan."