Eind 2020 verschenen er bij Boom Uitgevers drie dikke boeken over de rol van de stad en de bewoners van Rotterdam bij de slavernij en de koloniale geschiedenis en de betekenis daarvan voor het huidige Rotterdam.* Drie boeken die het resultaat zijn van jaren gedegen onderzoek, uitgevoerd op verzoek van de Rotterdamse gemeenteraad. Boeken die, zo al niet onthutsend, dan toch onthullend zijn, want Rotterdam blijkt diep betrokken bij de slavenhandel en de bloei van de haven en de stedelijke economie werd in sterke mate bevorderd door de koloniale handel. Verplichte kost voor wie in de geschiedenis van de stad is geïnteresseerd.
Het Leeskabinet heeft hier bijzondere belangstelling voor, omdat een van haar kerncollecties de bibliotheek van de Rotterdamse familie Van Rijckevorsel is. In de negentiende eeuw was Huibert van Rijckevorsel (1813-1866) een van de belangrijkste reders die handeldreven op de Nederlandse koloniale gebieden. In zijn bibliotheek bevinden zich veel reis- en landenbeschrijvingen, maar ook boeken die het koloniale beleid kritisch benaderden. Zoals een eerste editie van Multatuli’s Max Havelaar. Maar ook een boek dat de slavernij op de Surinaamse plantages aanklaagde: Slaven en vrijen onder de Nederlandsche wet, geschreven door baron Wolter Robert van Hoëvell (1812-1879). Het werd gepubliceerd in 1854 en zou een belangrijke rol spelen in de discussie die leidde tot de afschaffing van het systeem van slavernij in Suriname, waartoe de Nederlandse overheid in 1864 besloot (overigens veel later dan andere koloniale mogendheden).
Van Hoëvell beschrijft hoe de Nederlandse plantages nietsontziend winsten maakten, letterlijk over de ruggen van de tot slaaf gemaakten, dat waren er naar schatting zo’n 40.000. Hij beschrijft de slechte woonomstandigheden, het karige voedsel, de zware straffen die werden uitgedeeld. De tot slaaf gemaakten worden nog slechter behandeld dan dieren en het hele systeem is een schandvlek voor het Koninkrijk.
Van Hoëvell baseerde zich op vele anonieme bronnen, zelf was hij nooit in Suriname geweest. Wikipedia omschrijft het bijzondere boek als ‘een mengeling van essay, reisverslag, landenbeschrijving, fictioneel proza en pamflet’. Het is soms wat taai, maar nog altijd schokkend om te lezen. Onlangs verscheen een ingekorte herdruk [in bestelling], de originele uitgave uit 1854 staat in het Leeskabinet, maar het is ook online te lezen.
* Gert Oostindie (red.), Het koloniale verleden van Rotterdam / Alex van Stipriaan, Rotterdam in slavernij / Francio Guadeloupe, Paul van de Laar en Liane van der Linden (red.), Rotterdam, een postkoloniale stad in beweging, Boom Uitgevers 2020.