Bij het uitzoeken van een collectie natuurwetenschappelijke boeken stuitte ik op een heel bijzondere studie over de maan, getiteld Der Mond betrachtet als Planet, Welt und Trabant. Het oorspronkelijk in 1874 in het Engels verschenen boek is geschreven door James Hall Nasmyth (1808-1890) en James Carpenter. Het Leeskabinet heeft een exemplaar van de 2de druk van de Duitse editie uit 1880. Wat het boek bijzonder maakt, zijn 21 haarscherpe foto’s van de oppervlakte van de maan. We zien bijvoorbeeld de kraters Vesuvius en Archimedes. Het is alsof je maar één stap hoeft te zetten, en je staat zelf in die krater.
Konden er in die tijd al zulke foto’s worden gemaakt? De inleiding van het boek geeft uitsluitsel: nee, dat kon inderdaad niet. Maar wat zien we dan wel? Nasmyth, een Schotse ingenieur en uitvinder (o.a. van de stoomhamer), was ook amateurastronoom. Hij bestudeerde het maanoppervlak met sterke telescopen en tekende zo nauwkeurig mogelijk na wat hij zag. Van die tekeningen maakte hij gipsen modellen, die hij vervolgens fotografisch vastlegde. Dat deed hij in de zogenaamde Woodburytechniek, een ingewikkelde gelatine-druktechniek, die haarscherpe afdrukken oplevert zonder korrel, die bovendien vrijwel niet vervagen. Het is niet helemaal duidelijk of de afdrukken in onze editie ook volgens deze techniek zijn gemaakt, feit is dat de afdrukken prachtig contrastrijk zijn en na bijna anderhalve eeuw nog steeds haarscherp.
Het boek maakte deel uit van de bibliotheek van Elie van Rijckevorsel (1845-1928). Diens boekencollectie vormde de kern van de nieuwe collectie van het Leeskabinet, nadat in 1940 de gehele verzameling boeken verloren was gegaan door het bombardement op Rotterdam. Het was maar korte tijd in de collectie van het Leeskabinet, want in 1943 werd het – samen met nog enkele honderden andere natuurwetenschappelijke boeken – overgedragen aan het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte. Dit aloude Rotterdamse genootschap had bij datzelfde bombardement de zeer waardevolle boekencollectie verloren. Na verschillende omzwervingen belandden de boeken toch weer bij het Rotterdamsch Leeskabinet. De komende tijd zullen ze worden beschreven en in de collectie Van Rijckevorsel worden opgenomen. Het maanboek van Nasmyth moet wel worden gerestaureerd: een deel van de kalfslederen rug is door droogte afgebroken. Maar wie wil, kan het ter inzage krijgen. De foto’s van de Engelse editie zijn overigens ook in hoge resolutie te zien op de website Rijksstudio.