Enkele weken geleden nog maar ontdekten we door een gelukkig toeval een waar topstuk in onze collectie, een werkelijk opzienbarende vondst. Het boek stond in onze catalogus oude drukken uit 1988 vermeld als gedrukt in 1732 en was daarmee zeker al bijzonder; toen echter bij fysieke controle bleek dat het boek van precies een eeuw vroeger dateerde wisten we dat we een eerste druk van een wereldberoemd boek in huis hadden. Uit archiefonderzoek bleek vervolgens dat het boek uit onze Van Rijckevorsel collectie is gekomen, de nucleus waaromheen het Leeskabinet na het bombardement van 1940 herrees. Vreemd genoeg ontbreekt uitgerekend in dit boek het zo kenmerkende Rijckevorsel stempel met de drie kikvorsen.
Het gaat om een eerste druk uit 1632 van Dialogo sopra i due Massimi Sistemi del Mondo Tolemaico e Copernicano van Galileo Galilei (1564 – 1642). Dit fameuze boek, waarin Galilei beweerde dat de aarde om de zon draait en niet andersom was een frontale aanval op de tot dan toe gangbare wetenschapsopvattingen van de Aristoteliaanse natuurfilosofen. Galilei, die in 1624 aan zijn boek begon, had het eindelijk aangedurfd om op te komen voor de ideeën van Copernicus, zoals beschreven in diens boekwerk De revolutionibus orbium coelestium (Over de omwentelingen van de hemellichamen) uit 1543.
Het boek van Copernicus werd in 1616, nadat Galilei er een eerste keer over publiceerde, alsnog op de Roomse lijst van verboden boeken gezet. En hoewel Galilei op last van de kerk allerlei passages in zijn Dialogo had aangepast, ontbrandde er direct na publicatie toch een felle strijd, uitmondend in het proces waarin Galilei onder dwang zijn opvattingen moest afzweren. Hij zou daarbij gemompeld hebben: “eppur si muove” (en tóch beweegt ze). Pas in 2012 verscheen de eerste Nederlandse vertaling onder de titel Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen [30.01 GALI].
Dit topstuk was vanaf september 2020 in de bibliotheek te bezichtigen in de vitrinetentoonstelling Worldviews: books of oppression and empowerment.