Onder de prachtwerken in onze bijzondere collectie bevindt zich een eerste druk van Ernst Haeckels Kunstformen der Natur (1904). Het boek bevat honderd lithografieën van verschillende organismen, waarvan Haeckel vele zelf voor het eerst beschreef. De lithograaf, Adolf Giltsch, baseerde zich op Haeckels eigen schetsen en aquarellen.
Haeckel (1834-1919), zoöloog en filosoof aan de universiteit van Jena, was een begenadigd illustrator. Bij het grote publiek is hij vooral bekend als grondlegger van de moderne ecologie, een term die hij introduceerde in zijn boek Generelle Morphologie der Organismen (1866). Als wetenschapper maakte hij naam met zijn recapitulatietheorie. Deze theorie, ook wel de Wet van Haeckel genoemd, houdt in dat een organisme tijdens zijn embryonale ontwikkeling alle stadia van de evolutie doorloopt. Zo ontwikkelt een menselijk embryo zich van eencellige tot vis, daarna tot amfibie en reptiel, en ten slotte tot zoogdier en primaat. Op de tekeningen van embryo’s waarmee Haeckel zijn theorie staafde, kwam meteen veel kritiek. Hij zou de tekeningen bijgewerkt hebben om zijn ideeën te kunnen bewijzen. Mogelijk was dit een oprechte fout: Haeckel paste de tekeningen namelijk meteen aan. De Wet van Haeckel is inmiddels gedateerd en wordt niet meer breed geaccepteerd.
In de tweede helft van de negentiende eeuw was Haeckel belangrijk voor de verspreiding van Darwins evolutietheorie in Duitsland. Toch verschilde hij op cruciale punten met Darwin van mening. Volgens Darwin heeft de moderne mens één gemeenschappelijke voorouder, maar Haeckel geloofde dat verschillende menselijke rassen uit verschillende voorouders zijn ontstaan. Deze rassen met bijbehorende kenmerken plaatste hij op een evolutionaire ladder, van geciviliseerd tot primitief. Als overtuigd Sociaal Darwinist geloofde Haeckel dat overleving van alleen de 'sterkste' rassen uiteindelijk zou leiden tot verbetering van het menselijk ras.
Meer werk van Ernst Haeckel maakt onderdeel uit van onze bijzondere collecties, u vindt het in de catalogus en kunt voor raadpleging een afspraak maken. Deze titel maakte onderdeel uit van onze vitrinetentoonstelling van eind 2020, Worldviews: books of oppression and empowerment.