Zo kan Rotterdam uit het zorginfarct komen

Kwetsbare Rotterdammers dreigen massaal buiten de boot te vallen als gevolg van nieuwe aanbestedingsregels in de zorg- en welzijnssector in Rotterdam. In Studio Erasmus vertelt prof.dr. Martijn van der Steen (Erasmus School of Social and Behavioural Sciences) hoe het zover gekomen is en hoe Rotterdam hieruit kan komen. “We moeten weer terug naar de vermaatschappelijking en het marktmodel opzijzetten.”

Om zijn minicollege tijdens Studio Erasmus in te luiden, laat hoogleraar Bestuurskunde Martijn van der Steen muziek horen. In de zaal hoort men Orfeo, een cliënt van het zorg- leer en werkcollectief Pluspunt, die al rappend vertelt over wat de organisatie voor hem betekent. Maatschappelijke organisaties als Pluspunt helpen om orde in het leven te brengen, wat hem en andere cliënten een stap verder brengt en hun leven in balans houdt. Voorzieningen als Pluspunt zijn volgens de hoogleraar prachtige voorzieningen die veel waard zijn en waar er in Rotterdam ook veel van zijn. Maar ook hiervoor geldt, hoe lang nog?

Rotterdam heeft te maken met een zorginfarct

Afgelopen januari kondigde de gemeente Rotterdam aan dat er sprake is van een zorginfarct. Sinds de decentralisatie is de gemeente in Nederland verantwoordelijk voor de zorg en ondersteuning vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de jeugdzorg. Hier vallen bijvoorbeeld de thuiszorg en dagbesteding onder, en dat loopt financieel gezien enorm uit de klauwen. Ondanks dat de gemeente meer is gaan investeren in die voorzieningen, de kosten stegen van 6 naar 9 miljoen, zullen de kosten in de toekomst alleen maar verder stijgen vanwege de toenemende zorgvraag.

Dit artikel liever beluisteren?

"Rotterdam heeft inderdaad te maken met een zorginfarct", vertelt Van der Steen tijdens zijn minicollege. “De kosten voor zorg en ondersteuning stijgen enorm en dat betekent dat de gemeente een financieel probleem heeft. Daar moet de gemeente wat mee, dat is ook begrijpelijk. Maar, en dat is minder begrijpelijk, dat gebeurt op een manier die heel schadelijk is voor de maatschappelijke voorzieningen, die in Rotterdam opvallend sterk ontwikkeld zijn. Die dreigen in de poging om de kosten van zorg en ondersteuning te beteugelen straks om te vallen. En dat is slecht nieuws voor Orfeo en zijn collega’s.”

Waar dit toe leidt

Het zorginfarct veroorzaakt een groot probleem op de begroting van de gemeente Rotterdam. Een probleem dat de gemeente probeert op te lossen binnen de regels van de markt, ziet Van der Steen: “De markt werkt nu volgens de simpele regel van p maal q: er is prijs en er zijn aantallen verrichtingen. Die maken samen het totale bedrag dat nodig is. De prijs staat vast, en als je dan binnen de budgettaire grenzen moet blijven dan kom je automatisch bij de q uit: het aantal verrichtingen.”

In de Rotterdamse context betekent dit dat de partijen die in de aanbesteding gecontracteerd zijn moeten zoeken naar gaatjes om de zorg binnen het aanbestede bedrag te leveren. “Ze gaan eerst al hun eigen voorzieningen zo volledig mogelijk vullen en dan pas verwijzen naar voorzieningen als Pluspunt, die als onderaannemer geen rechtstreekse contractpartij van de gemeente is”, vervolgt Van der Steen zijn verhaal. “Dat is bedrijfseconomisch slim opereren, maar het betekent dat mensen zoals Orfeo op den duur niet meer naar Pluspunt kunnen gaan. In plaats daarvan moet hij zijn dagbesteding bij een huis in de wijk gaan halen, wat totaal andere voorzieningen zijn.”

"Op papier krijgen ze wel zorg, maar in de praktijk betekent dit dat ze zorg krijgen die ze niet verder helpt of zelfs de verkeerde kant op helpt"

De weg vooruit

Op de korte termijn levert dit een besparing op, maar op de lange termijn heb je alleen maar meer kosten. Wat is dan de weg vooruit? “Als er sprake is van een hartinfarct, heeft het hart zuurstof nodig, bij wijze van spreken. Dan moet je het niet afknijpen, maar moet je het ruimte geven”, zegt Van der Steen. “Je moet het maatschappelijk veld juist nu in positie houden. Het is een vitale infrastructuur voor goede zorg in Rotterdam en het is een noodzakelijke voorziening voor heel veel Rotterdammers.”

De markt voorbij, de mens centraal

Volgens Van der Steen moeten we weer terug naar de vermaatschappelijking in plaats van de aanbesteding. “We zoeken nu de oplossing in hetzelfde marktmodel dat het infarct veroorzaakt. Dat is niet verstandig. We moeten voorkomen dat we hiermee de schade op langere termijn vergroten. En dat kan eigenlijk heel eenvoudig. Simpelweg door het marktmodel opzij te zetten en terug te gaan naar waar die voorzieningen voor bedoeld zijn: mensen een handje helpen om het leven te leiden dat ze graag willen. Kijk als gemeente of je naast de aanbieders kunt staan en met elkaar afspraken kunt maken over hoe de voorzieningen in stand kunnen blijven. Zo kunnen al die Rotterdammers die er gebruik van maken verder worden geholpen, ook in tijden van budgettaire krapte.”