Opkomst radicaal rechts maakt besluitvorming in Brussel lastiger

Daags voor dit gesprek zijn de lijsttrekkers van de verschillende Europese politieke partijen in de aanloop naar de EU-verkiezingen in juni met elkaar in debat gegaan in Maastricht. Door de populariteit van radicaal rechtse partijen in veel lidstaten van de Europese Unie verwacht Haverland dat de besluitvorming in Brussel een stuk moeilijker wordt de komende jaren:

"Normaalgezien komen de belangrijkste functies in het EU-parlement traditioneel terecht bij de grote partijen. Als leden van heel rechtse partijen, die niet zoveel op hebben met Europese samenwerking, voorzitter worden van allerlei parlementaire comités loop je het risico dat er zand in de machine komt. Het vormen van parlementaire meerderheden wordt dan een stuk lastiger."

Complex universum

De werkkamer van Haverland, hoog op de zeventiende verdieping, kijkt uit op de langzaam stromende Nieuwe Maas. In zijn onderzoek kijkt de Duitser met name naar hoe politieke agenda’s gevormd worden en besluiten tot stand komen in Brussel. Jarenlang hielden de Europese sociaaldemocraten (S&D in het parlement) en christendemocraten (EVP) elkaar daar in evenwicht in een grote en vaak voorspelbare middencoalitie. 
 

"De liberale fractie had de afgelopen jaren de middenpositie en zo konden er afhankelijk van het onderwerp coalities worden gesloten," zet Haverland uiteen. "Als het ging om milieu kwam er steeds een meerderheid tot stand omdat de liberalen op die onderwerpen wat meer naar links schoven. Bij economisch beleid stemden ze meestal mee met centrumrechts. Als radicalere rechtse partijen straks groot worden zullen centrumlinkse coalities vrijwel onmogelijk worden. Dat zul je direct gaan merken in het milieubeleid."

De EU wordt gevormd door een complex universum van verschillende instituties die elkaar in evenwicht houden en tegelijkertijd strijden om macht. De uitvoerende macht ligt bij de Europese Commissie – maar niet zonder goedkeuring van alle nationale ministers die in de Raad van de EU verenigd zijn. Het enige direct gekozen EU-orgaan is het 700-koppige parlement waarvoor de komende maand gestemd wordt.

De voorzitter van de Commissie is traditiegetrouw lid van de grootste partij in het EU-parlement. Hij of zij wordt echter voorgedragen door de regeringsleiders van de lidstaten. Haverland: "Als de politiek in de EU naar rechts schuift gebeurt dat waarschijnlijk ook op het nationale niveau. Dus ik verwacht niet dat na deze verkiezingen opeens de verschillende instituties tegenover elkaar komen te staan. De Eurocommissarissen worden voorgesteld door nationale regeringen en dus schuift het hele Brusselse universum mee met het sentiment in de lidstaten van de EU."

Green Deal

In LDE-verband kijkt Haverland met name naar hoe politieke coalities consequenties hebben voor de inhoud van beleid. Volgens hem staan we aan de vooravond van een verschuiving die nu al zijn schaduw vooruit werpt. Het mandaat van de zittende Commissie was gebaseerd op de Green Deal: het megaverduurzamingsplan dat in 2019 werd gepresenteerd.

"Bij verschillende groene wetsvoorstellen zie je in het parlement nu al een beweging naar rechts en dat is ongebruikelijk," zegt Haverland. "Tijdens en na de vorige verkiezingen had je allerlei maatschappelijke druk en stond Fridays for Future op straat te demonstreren. Die Green Deal heeft echter ook te maken met de internationale omgeving en de akkoorden van Parijs. Die verplichten je om bepaalde klimaatdoelen te halen en dat heeft de huidige Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen vertaald in de Green Deal. Daarna kwamen achtereenvolgens de coronacrisis, boerenprotesten en de invasie in Oekraïne. In die nieuwe realiteit staat de Green Deal onder druk."

"Mijn project gaat concreet over de implementatie van dat coronafonds en de nationale hervormingen op politiek gevoelige economische dossiers. De bredere trend is dat je zulke grote ontwikkelingen niet meer tussen ambtenaren en belangengroepen kunt afkaarten zonder oog voor de publieke opinie. Met de interne markt in het verleden lukte dat nog wel omdat iedereen daar min of meer van profiteerde. Je kunt de politisering rondom deze verkiezingen dan ook niet los zien van het feit dat de taken van de EU steeds zijn uitgebreid."

Die taakuitbreiding is noodzakelijk om de EU toekomstbestendig te maken, zegt Haverland nadrukkelijk: "Na corona kwam de invasie in Oekraïne, je hebt te maken met toenemend protectionisme in de VS en een steeds assertiever China. Vanuit geopolitiek oogpunt vraagt dat een sterkere EU op gebieden waar landen nu nog soeverein zijn. Dat staat op gespannen voet met politici die nationale soevereiniteit belangrijk vinden. Maar we moeten echt niet vergeten dat het buitenland op veel terreinen naar de EU kijkt als een blok en verwacht dat we ook zo handelen."