Tijdens het voorlopige hoogtepunt van de corona-uitbraak, in april, bleek dat een groot deel van de Nederlandse bevolking angstig en onzeker was. Bij de heropening van de samenleving begin juli was de angst en onzekerheid afgenomen, maar dat heeft zich niet doorgezet. Dit blijkt uit de bevindingen van het vervolgonderzoek De verdeelde samenleving. Er is weer sprake van een toename van angst- en stressgevoelens en een verdere afname in het vertrouwen in de overheid, het RIVM en de GGD. Jongeren en mensen met kwetsbare maatschappelijke posities, zoals een laag inkomen, een lage opleiding, geringe werkzekerheid, en een beperkt ondersteunend netwerk, hebben relatief meer onvrede over het overheidsbeleid dan groepen met een sterkere maatschappelijke positie en een sterker ondersteunend netwerk. Een verdeelde samenleving dus.
Samenvattende infographics en rapport op de website impactcorona.nl
Uit deze derde landelijke steekproef met 25.185 respondenten, waarbij ook gekeken is naar de situatie in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, blijkt dat één op de drie respondenten meent dat de coronamaatregelen meer schade veroorzaken dan zij proberen te voorkomen en dat de overheid onvoldoende rekening houdt met de economische en sociale gevolgen van de coronamaatregelen.
In het rapport De verdeelde samenleving worden veranderingen in de maatschappelijk impact in de periode april 2020-november 2020 in kaart gebracht. Daarbij wordt aandacht besteed aan gevolgen voor werk en inkomen, zorgmijding en zorggebruik; omgaan met risico’s, angst en stress; solidariteit en onderlinge hulp; sociale verhoudingen in de buurt; en vertrouwen in instituties, media en mensen. En is er gekeken naar verschillen tussen steden en groepen mensen. De dataverzameling door Kieskompas heeft in november plaatsgevonden.
Het onderzoek is tot stand gekomen onder leiding van socioloog prof. dr. Godfried Engbersen van de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met politicoloog dr. André Krouwel van de Vrije Universiteit Amsterdam, dr. Katja Rusinovic van De Haagse Hogeschool, en de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.
Meer angst en stress
De gevoelens van angst en stress ten gevolge van het virus zijn in november 2020, tijdens de tweede golf, weer sterk toegenomen en soms zelfs hoger dan het niveau van april van dit jaar. Meer mensen zien COVID-19 als bedreiging voor zichzlf, hun vrienden en vooral hun familie. Opvallend is vooral veel respondenten (bijna 40 procent) zegt dat ze het gevoel hebben dat ze niets hebben om naar uit te kijken.
Minder vertrouwen in overheid, RIVM en GGD
In april constateerden we zeer veel vertrouwen in de overheid, het RIVM en de GGD. Maar na april is dat vertrouwen afgenomen. Het vertrouwen in de landelijke overheid is teruggelopen van bijna 70 naar 55 procent, in het RIVM van 75 naar 60 procent en in de GGD van 78 naar 65 procent.
Meer onzekerheid over werk en inkomen
De angst van werkenden om hun baan te verliezen is in november groter dan in juli. Deze angst is groter in Amsterdam en Rotterdam. Meer dan in de zomer zijn respondenten bang om hun inkomen te verliezen, vooral in Amsterdam is de angst in de laatste maanden toegenomen. De helft van de ondernemers is bang dat hun bedrijf de crisis niet overleeft, dat is meer dan afgelopen zomer. In Rotterdam is nog een groter deel bang dat het bedrijf ophoudt te bestaan.
Meer zorgmijding in de grote steden
De tweede coronagolf heeft op nationaal niveau niet geleid tot een nieuwe toename van zorgmijding. In de drie grote steden is het beeld echter anders. Daar is, in vergelijking met de meting van juli, wel een toename van het aandeel respondenten dat een bezoek aan een huisarts liever vermijdt en zorgverleners liever niet thuis langs ziet komen. Dit past in het beeld van de tweede golf waarin juist de grote steden brandhaard zijn van de pandemie.
Meer risicogedrag: minder mijding van sociale contacten
Voor de overgrote meerderheid van onze respondenten (tot 90 procent) zijn de hygiënemaatregelen van het RIVM nog steeds de norm. Dit is veel minder het geval voor de maatregelen die zich richten op het beperken van contacten (thuisblijven, thuiswerken, mijden van vrienden en familie). Er is geen groot verschil met de situatie juli, toen een groot deel van deze maatregelen was versoepeld. Blijkbaar is het mijden van contacten in de tweede golf moeilijker dan tijdens de eerste golf.
Meer overlast in buurten
Sinds de corona-uitbraak is de overlast van buren en op straat beperkt toegenomen, landelijk ziet één op de tien respondenten een toename van de overlast. In de drie steden ziet een groter deel van de respondenten meer overlast in de buurt. Sinds de zomer is in Rotterdam het deel van de respondenten dat meer overlast ervaart toegenomen.
Over dit onderzoek
Het rapport De verdeelde samenleving. De maatschappelijke impact van COVID-19 in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam & Nederland is mogelijk gemaakt door een subsidie van onderzoeksprogramma COVID-19 van ZonMw.
Eerder verschenen studies zijn:
G. Engbersen et al. (april 2020), De bedreigde stad: de maatschappelijke impact van COVID-19 op Rotterdam en Nederland. Rotterdam: Kenniswerkplaats Leefbare Wijken/EUR.
K. Rusinovic et al. (mei 2020), Berichten uit een stille stad. De maatschappelijke impact van COVID-19 in Den Haag. Den Haag: Haagse Hogeschool.
G. Engbersen et al. (september 2020), De heropening van de samenleving: De maatschappelijke impact van COVID-19 in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam & Nederland. Rotterdam: Kenniswerkplaats Leefbare Wijken/Erasmus Universiteit Rotterdam
Deze en andere publicaties over het onderzoek zijn beschikbaar op: www.impactcorona.nl
In de media
Stress en angst onder Nederlanders gestegen tijdens tweede coronagolf - NPO Radio 1
'Meer angst en stress, minder vertrouwen in overheid' - Live Blog NOS
'Angst en onzekerheid weer toegenomen door tweede coronagolf' - RTL LIVE blog
‘Solidariteit nog groot, maar samenleving raakt verdeeld’ - VNG Nieuws
Wenkend perspectief harder nodig dan ooit - Sociale Vraagstukken
- Meer informatie
Marjolein Kooistra, mediarelaties ESSB, 06 83676038, kooistra@essb.eur.nl
