Je welzijn vergroten door te luisteren naar Nederlandse hiphop

‘Als je roept dan ben ik daar | En als je belt dan sta ik klaar’ (Lotgenoot, Winne).

Nederlandstalige hiphop is de populairste muziekstroming onder jongeren. Rappers als Fresku, Sticks, Hef, Lijpe en Kevin staan bovenaan in de playlist die Robbert samenstelde met de input van jongeren. Het grote publiek associeert rap en hiphop met agressie en masculiniteit, maar Robbert nuanceert dat: ‘Rap hoort bij de straatcultuur. Daar moet je hard zijn. Je moet enorm je best doen om status te verdienen en die kan je snel afgenomen worden. Als je naar de teksten luistert blijkt er ook veel kwetsbaarheid in te zitten. ‘Soms balen | Soms huilen | Soms, soms liever niet naar buiten | Soms, soms bang zijn voor later | Soms, soms mis ik mijn vader’, rapt Sef bijvoorbeeld. Die botsing tussen hard en zacht vind ik interessant.’ 

Emoties reguleren

Hij vindt het ook interessant om te weten hoe jongeren deze verschillen van rap en de rapcultuur voor zichzelf ‘onderhandelen’. ‘Wat neem je serieus en wat niet?’ Jongeren gebruiken muziek om hun stemming te reguleren. Ze streamen een keihard nummer als ze zich boos of agressief voelen en een kwetsbaar nummer als ze zich verdrietig of down voelen. ‘Rappers rappen je via je oren zelfvertrouwen in’, zegt een respondent. En hoewel het van alle tijden is dat mensen muziek gebruiken om hun emoties te reguleren, is het bij rap directer. Rappers delen hun raps met een breed publiek en doen dat in hun eigen taal of slang. De luisteraars voelen dat ze in hun eigen subcultuur aangesproken worden. 

Rappers geven woorden aan een situatie. Hun taal zit vol beelden, woordgrappen en punchlines, die luisteraars weer gebruiken om hun eigen emoties te interpreteren. ‘Pas toen ik dit nummer hoorde, begreep ik hoe ik me voelde’, zegt een respondent. En het is dus niet erg als ik het af en toe niet weet’, verwoorden jongeren de steun die ze vinden in het nummer ‘Twijfel’ van Fresku. 

Belangrijkste uitkomsten

Het tweede deel van zijn onderzoek is net afgerond. Aan het wetenschappelijke artikel wordt nog gewerkt, de eerste uitkomsten zijn duidelijk. Om informatie te verzamelen, las Robbert onder andere zo’n 90.000 reacties onder YouTube-video’s. ‘Ik lette daar vooral op de welzijnsaspecten, zodat ik een beeld krijg hoe persoonlijk welzijn in Nederlandse rap gebruikt wordt en wat dat betekent voor de luisteraars.’ Mensen posten hele persoonlijke reacties. Onder een video van Willem vertelt iemand dat ze zijn nummer luisterden op weg naar de uitvaart van een goede vriend, omdat het herinneringen opriep aan een optreden dat ze twee jaar eerder samen op Lowlands hadden gezien. 

Iets vergelijkbaars zag hij in de reacties onder een video van Feis, de rapper die in nieuwjaarsnacht 2019 op de Nieuwe Binnenweg in Rotterdam doodgeschoten werd. Onder zijn nummer Superman, waarin hij rapt: ‘misschien doe ik morgen weer een poging om de wereld te redden’, reageren mensen zowel op de boodschap als op de persoon: ‘Je hebt een hele generatie het besef gegeven dat we als broeders naast elkaar staan. Zolang ik leef zal ik je boodschap dragen. United as one.’ ‘Een dubbele herinnering’, zegt Robbert.

Hij ontdekte ook dat luisteraars nostalgie opzoeken in rapnummers. Nostalgie als een manier om je welzijn te vergroten. ‘Iemand luistert bijvoorbeeld naar een nummer dat hij jaren eerder voor het eerst hoorde op het pleintje achter het huis waar hij met zijn vrienden een jointje rookte. Dat gevoel wordt bewust opgezocht door een bepaald nummer te streamen. Interessant’, vindt Robbert, ‘want nostalgie is vaak negatief, het herinnert aan iets dat nooit meer terugkomt, wat als teleurstellend ervaren wordt. Maar bij het luisteren naar rap zijn nostalgische herinneringen positief. Het welzijn wordt juist groter.’

Een andere opvallende uitkomst was dat rap vaak geluisterd wordt om te switchen tussen sociale omgevingen, bijvoorbeeld onderweg van gezinsleven naar werk. Robbert: ‘Dat geeft de juiste energie voor de volgende taak.’

Vervolgonderzoek

‘Deze uitkomsten zijn heel interessant’, vervolgt hij. ‘Maar we willen nog meer onderzoeken. Is er verschil in het gebruik of de beleving van rap tussen verschillende groepen? Luisteren jongeren in Rotterdam bijvoorbeeld naar andere nummers dan jongeren in de regio? Of halen ze er iets anders uit? Zijn er genderverschillen? Of zijn er verschillen tussen jongeren met een migratieachtergrond en jongeren zonder? Of tussen praktisch en theoretisch geschoolden? Daarom gaan we binnenkort met focusgroepen praten. Dat is het vervolgonderzoek.’

Robbert financiert zijn PhD-onderzoek op een ongebruikelijke manier. Hij vroeg instellingen en organisaties die met jongeren te maken hebben om een bijdrage. Dat leverde genoeg geld op. Het eerste onderzoek is een deel gefinancieerd door Erasmus Trustfonds samen met Kunstgebouw en de gemeente Rotterdam. En het vervolgonderzoek wordt in zijn volledigheid gefinancierd door de gemeente Rotterdam.

Soundtrack van je leven

‘Zelf ben ik opgegroeid in een Vinex-wijk in Spijkenisse. Al sinds mijn kindertijd luister ik naar Nederlandstalige rap’, verklaart Robbert zijn interesse voor het onderwerp. ‘Het groeit met mij mee. Een van de mooiste nummers vind ik ‘Lotgenoten’ van Winne. Ik krijg soms nog kippenvel als ik dat nummer hoor, zo krachtig vind ik de boodschap. ’Je zei the only way is up | Daarom weet ik dat je down bent | Je bent geen vriend je bent een lotgenoot.’ Het is een soort coming-of-age-nummer, dat universele gevoelens vertolkt. Dat ervaren veel jongeren ook zo. Rapmuziek als de soundtrack van je leven.’