Zowel de kleinste als grootste gemeenten hebben vaak te maken met hogere kosten vanwege hun schaal. Dat blijkt uit een overzicht dat het Instituut voor Publieke Sector Efficiëntie (IPSE) Studies, waarbij bestuurskundige professor Jos Blank van de Erasmus Universiteit is betrokken, in opdracht van de G4 maakte van het onderzoek naar relatie tussen de schaal en kosten van gemeenten. Wanneer te klein te klein en te groot te groot is, verschilt wel per beleidsterrein. Zo blijken grote gemeenten bij de belastinginning nog wel te profiteren van een grote schaal, maar bij het wegbeheer juist weer niet.
Rapport: Schaal en doelmatigheid van gemeenten
Schaaleffecten bij gemeenten
In 2016 gaf een Nederlandse gemeente gemiddeld 3.200 euro per inwoner uit, maar tussen gemeenten bestaan grote verschillen. Zo kost het een gemeente met veel slappe, voor verzakking vatbare veenbodem bijvoorbeeld meer om de wegen te onderhouden dan een gemeente met een harde zandbodem. Maar de kosten van gemeenten hangen dus ook samen met hun schaal. Zo ontberen kleine gemeenten vaak mogelijkheden om kwantumkortingen te bedingen bij inkoopprocessen en krijgt een grotere gemeente juist meer te maken met sturings- en afstemmingskosten. Economies of scale kunnen dan omslaan in diseconomies of scale.
Belangrijkste uitkomsten
De afgelopen jaren onderzocht IPSE Studies schaaleffecten bij vijf gemeentelijke beleidsterreinen: burgerzaken, afvalinzameling, belastinginning, onderwijshuisvesting en het wegbeheer. Daarnaast is door de universiteit Utrecht onderzoek gedaan naar schaaleffecten bij het algemeen openbaar bestuur door gemeenten. Hieruit blijkt dat de optimale schaal (voor de kosten) het laagst ligt bij de onderwijshuisvesting en het wegbeheer (ca. 20.000 inwoners) en het hoogste bij de belastinginning (ca. 460.000 inwoners). Bij de afvalinzameling, burgerzaken en het algemeen openbaar bestuur ligt de optimale schaal tussen de 40.000 en 65.000 inwoners. Naar de achtergronden van deze verschillen is nog weinig onderzoek gedaan. Een mogelijke verklaring is dat gemeenten vooral bij gestandaardiseerde dienstverlening kunnen profiteren van een grote schaal maar bij arbeidsintensieve diensten met veel maatwerk juist niet.
Schaal en doelmatigheid
Dat de schaal van gemeenten er voor de kosten toe doet, betekent nog niet dat (te) grote of kleine gemeenten ook minder doelmatig zijn. De (on)doelmatigheid van een gemeente geeft aan met welk percentage de kosten kunnen worden verminderd bij een gelijkblijvende omvang als het zou werken volgens de best practice. De doelmatigheid hangt af van de bedrijfsvoering of het management door een gemeente en is veel beter te beïnvloeden dan schaal.
Persbericht overgenomen van IPSE Studies.
- Meer informatie
Noot van de redactie: Het rapport ‘Schaal en doelmatigheid van gemeenten’ is gratis te downloaden via https://www.ipsestudies.nl/onderzoeksrapporten/. Voor vragen kunt u contact opnemen met Jolanda Vollebregt, j.vollebregt@ipsestudies.nl | 06 169 26 809.
Marjolein Kooistra, mediarelaties ESSB, 010 408 2135, kooistra@essb.eur.nl
