Wat kunnen we doen tegen de ontworteling van onze samenleving? In een artikel in Nederlands Dagblad illustreert bijzonder hoogleraar christelijke filosofie Richard Steenvoorde aan de hand van het gedachtegoed van onder andere filosofe Simone Weil hoe we in een tijdperk van onzekerheid vaste grond onder de voeten kunnen vinden. Hierbij roept hij op tot nieuwe radicaliteit bij het creëren van een thuis voor de mensen om ons heen.
In 1943 schreef de Franse filosofe Simone Weil een beleidsnotitie voor het Franse verzet, waarin ze de vraag stelde waarom Frankrijk zich zo makkelijk aanpaste aan de Duitse bezetting in 1940. Ze concludeerde dat de Franse samenleving al lang vóór de oorlog leed aan een collectieve zielennood. Mensen voelden zich "ontworteld" en hadden geen vertrouwen meer in hun gemeenschap, de kerk of de overheid. Weil stelde dat Frankrijk zichzelf al had opgegeven voordat de oorlog begon.
Een kernidee van Weil’s werk was dat "geworteld zijn" essentieel is voor de menselijke ziel. Steenvoorde vergelijkt het met een boom die stevig verankerd moet zijn om te kunnen groeien en stormen te doorstaan. Weil geloofde dat een ontwortelde samenleving kwetsbaar is en pleitte voor het versterken van gemeenschappen om dit tegen te gaan. Taal en symbolen spelen daarbij een cruciale rol, vindt Steenvoorde. De bijzonder hoogleraar benadrukt dat christenen de kracht van woorden beter kunnen en moeten benutten, net zoals cabaretiers hun publiek bereiken met humor en zelfreflectie.
Weil’s ideeën over ontworteling blijven ook in de hedendaagse maatschappij relevant. Sociologen als Pierre Bourdieu en Zygmunt Bauman wijzen op de huidige druk op onze "habitus"—het gevoel van bekend en geworteld te zijn in een sociale en fysieke omgeving. Door globalisering en digitalisering ervaren mensen het leven als gefragmenteerd en voelen ze zich echter onthecht.
De Italiaanse filosoof Giorgio Agamben voegt hieraan toe dat christenen geroepen zijn om te leven "alsof" het koninkrijk van God al is aangebroken. Dit betekent dat we de hoop die in ons leeft actief moeten belichamen. Steenvoorde roept christenen, en mensen in de algemeenheid, op om "hoopverleners" zijn: mensen die in woord en daad laten zien dat het komende koninkrijk al zichtbaar kan worden. Dit vraagt om een radicaal geloof dat niet afhankelijk is van structuren of instituten, maar gericht is op de hoop van het evangelie. Zo kunnen we, in ons eigen dagelijks leven, gemeenschappen creëren waarin mensen zich opnieuw kunnen wortelen.
Dit artikel is een samenvatting van een verkorte versie van Steenvoorde’s lezing op het symposium van Stichting Thomas More op zaterdag 5 oktober.
Lees het volledige artikel op de website van Nederlands Dagblad.
- CV
Bijzonder hoogleraar Christelijke Filosofie Richard Steenvoorde behaalde zijn doctoraat in de rechten (2008) en in de theologie (2023). In een aanstelling van één dag per week geeft Steenvoorde les en doet onderzoek naar het thema 'Wereldbeeld: een filosofie van getrouw leven in de wereld'.
- Gerelateerde content
