Rookvrije zorginstellingen: een haalbaar doel of een illusie?

De GGZ wil dat het verboden wordt om te roken in het gebouw, de privévertrekken en op het terrein. Maar hoe haalbaar is dit? Buijsen kijkt met een sceptische blik naar het plan.   

De uitdagingen van een algeheel rookverbod in de GGZ  

In Trouw vertelt Buijsen dat GGZ Eindhoven, waar sinds 2022 een rookverbod geldt, twee rechtszaken heeft verloren van patiënten die het algehele rookverbod aanvochten. “Om het rookverbod te rechtvaardigen verwees de instelling naar de Tabaks- en rookwarenwet, terwijl die mensen juist toestaat om in privévertrekken of in de openlucht te roken.” Vervolgens beriep de instelling zich op een andere wet, namelijk de Wet verplichte GGZ. Buijsen legt in Trouw uit: “Die wet staat instellingen toe om huisregels op te leggen, maar alleen als die te maken hebben met de orde en veiligheid, met bijvoorbeeld de gang van zaken rond maaltijden.” Buijsen ziet dan ook niet veel potentie in een algeheel rookverbod voor GGZ-instellingen als de instellingen zich op de Tabaks- en rookwarenwet of de Wet verplichte GGZ beroepen.   

Echter, Buijsen ziet wel nog een andere mogelijkheid vertelt hij aan Trouw: “Als je als instelling aannemelijk kunt maken dat een rookverbod noodzakelijk is om de veiligheid van bewoners te waarborgen, wat niet de insteek was van de GGZ Eindhoven, dan kan de rechter toestaan om het rookverbod in de huisregels op te nemen.”  

Wanneer is een rookverbod haalbaar?  

Volgens Buijsen is een rookverbod dus haalbaar als je als instelling aan kan tonen dat het verbod noodzakelijk is voor de veiligheid van degene die daar wonen. Maar hoe kun je die noodzakelijkheid aantonen? Buijsen licht toe: “De instelling zou aannemelijk kunnen maken dat roken in de privévertrekken van de gedwongen opgenomen psychiatrische patiënten bijvoorbeeld brandgevaarlijk is. Denk aan de aanwezigheid van beddengoed, gordijnen en ander brandgevaarlijk materiaal. Zo’n verbod lijkt mij haalbaar.”   

Buijsen verwacht daarentegen dat het wel moeilijk zal worden om patiënten te verbieden buiten te roken. “Dat roken in de buitenlucht op een pleintje of op een veldje van een GGZ-instelling even brandgevaarlijk is als roken in een privévertrek is weinig aannemelijk.” In Trouw zegt hij daar verder over: “Je moet dan aantonen dat het ook daar onveilig is om te roken. Ik zie niet snel hoe je een rechter daarvan overtuigt.”  

De rechten van patiënten: privacy versus rookverbod  

Wij vroegen Buijsen of er rechten met elkaar botsen als gedwongen opgenomen patiënten niet meer buiten zouden mogen roken op het terrein van een GGZ-instelling. Buijsen: “Ook voor gedwongen opgenomen patiënten blijft het recht op privacy uiteraard bestaan. Dat deze mensen gedwongen zijn opgenomen in een GGZ-instelling betekent niet dat zij helemaal beroofd kunnen worden van hun privacy. Verdere inbreuken op hun privacy zijn ook dan alleen toegestaan als daar een noodzaak toe bestaat en de proportionaliteit en de subsidiariteit van de gekozen maatregelen in acht genomen worden. De Wet verplichte GGZ staat alleen maar huisregels toe die ingegeven zijn door orde en veiligheid. De rechter heeft eerder al geoordeeld dat een rookverbod dat zich uitstrekt tot privévertrekken en de buitenlucht disproportioneel is.”  

Buijsen legt uit dat een wilsbekwame patiënt zich wel uit geheel vrije wil zich aan rookvrije regels zou kunnen verbinden. Maar, zo geeft hij aan, als een wilsbekwame patiënt dat niet wil, mogen daar geen consequenties aan verbonden zijn. “De toegang tot de benodigde zorg moet onverminderd gewaarborgd blijven.”