Vanaf 1 juli 2024 mogen supermarkten niet langer tabaksproducten verkopen. Deze maatregel is bedoeld om het rookgedrag te verminderen en de volksgezondheid te verbeteren. Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law, vertelt in een artikel van EenVandaag over deze recent doorgevoerde verandering.
Het nieuwe verkoopverbod van tabak geldt vanaf 1 juli voor plaatsen die gericht zijn op de verkoop van eet- en drinkwaren, zoals supermarkten, avondwinkels en buurtwinkels. Horecagelegenheden zonder vergunningsplicht, waaronder snackbars en casino's, vallen ook onder dit verbod. Tabak zal nog wel verkrijgbaar zijn bij groothandels, omdat deze niet op particulieren gericht zijn, en bij tankstations. Met deze nieuwe maatregel hoopt de Nederlandse overheid een belangrijke stap te zetten richting een rookvrije generatie in 2040, zoals vastgelegd in het Nationaal Preventieakkoord. In 2022 rookte nog bijna 19 procent van de Nederlandse volwassenen; in 2040 moet dit gedaald zijn tot slechts vijf procent, met geen enkele rokende achttienjarige meer.
"De overheid streeft ernaar tabaksproducten minder gemakkelijk verkrijgbaar te maken”, duidt Buijsen. “En een van de meest logische manieren om dat te doen, is een verbod in de supermarkten, ook de kleinere supermarkten. Mensen komen daar vaak en graaien gemakkelijk nog even wat tabaksproducten mee.”
Inbreuk op privacy
“Anti-rookmaatregelen kunnen een inbreuk zijn op je recht op privacy”, vertelt Buijsen. “Maar dat recht op privacy is niet absoluut. Het mag beperkt worden als er redenen zijn die samenhangen met bijvoorbeeld de volksgezondheid.” De overheid heeft de bevoegdheid om anti-rookmaatregelen te nemen als ze voldoen aan bepaalde voorwaarden. Buijsen: “Een beperking op privacy moet een doel dienen, zoals het beschermen van de volksgezondheid in het kader van de zorgplicht die een overheid heeft. En een beperking mag niet verder gaan dan nodig is om dat doel te bereiken. Ook moet zo'n beperking via wetgeving geregeld worden.”
Goedkeuring Europese Commissie
Voor het invoeren van sommige vergaande maatregelen hebben landen goedkeuring nodig van de Europese Commissie, vertelt Buijsen. “Dat was niet nodig voor dit verbod waarmee supermarkten straks geen tabak meer mogen verkopen. Want het is niet zo dat rookproducten compleet verboden worden, er is alleen een beleid om het aantal verkooppunten te beperken”, legt de hoogleraar uit. “Maar goedkeuring was bijvoorbeeld wel nodig toen België recent een totaalverbod op wegwerpvapes wilde instellen. Daarmee wilde het land een product compleet uit de markt halen, en dat is natuurlijk een vergaande maatregel.”
Tabak uit het buitenland
De vraag naar buitenlandse tabaksproducten zal met het verbod waarschijnlijk toenemen, stelt Buijsen. “Het verbod zal effect hebben, maar het is naïef om te denken dat het meteen de vraag naar roken vermindert. De wetgever voorziet dit effect, maar accepteert het als een neveneffect van het beleid.”
Algeheel Nederlands verbod?
De toekomst van een totaalverbod op tabak in Nederland hangt volgens Buijsen af van de politieke wil. Hij verwijst als voorbeeld naar landen zoals Nieuw-Zeeland, waar rookproducten niet meer verkrijgbaar zijn voor bepaalde leeftijdsgroepen. “In Nieuw-Zeeland is dit weer teruggedraaid, maar het heeft wel geïnspireerd: in het Verenigd Koninkrijk bleek politieke wil - bij de Conservatie Partij maar liefst - om een vergelijkbaar beleid in te stellen”, vertelt Buijsen. Hoewel in de Nederlandse linkse partijen steun is voor dergelijke maatregelen, verwacht Buijsen – gezien het rechtste kabinet – niet dat een totaalverbod op korte termijn zal worden ingevoerd.
- Professor