Homohuwelijk op Curaçao en Aruba ‘gelegaliseerd’

Homohuwelijk in het Koninkrijk der Nederlanden

Sinds 2010 hebben Bonaire, Sint Eustatius en Saba de status van bijzondere gemeenten binnen het Koninkrijk. Omdat wijzigingen in het burgerlijk recht twee jaar later zijn ingegaan, is sinds 2012 het huwelijk ook voor homokoppels opengesteld. Dit is anders voor Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Dit zijn aparte landen binnen het Koninkrijk Nederland die zelf regelen wie er mag trouwen en wie niet. Alleen mannen en vrouwen mogen met elkaar trouwen. Homokoppels hebben hierdoor jarenlang discriminatie ervaren. Op Aruba is een wetsvoorstel omtrent de legalisering van het homohuwelijk recentelijk verworpen en heeft de premier van Curaçao meerdere malen homokoppels het alternatief aangeboden hun juridische en financiële zaken middels samenlevingscontracten en testamenten te regelen in plaats van door de mogelijkheid te kunnen huwen.

Curaçao en Aruba 

Human Rights Caribbean Foundation en Fundacion Orguyo Aruba spanden samen met twee homokoppels rechtszaken aan tegen Curaçao en Aruba. Het Gerecht van Eerste Aanleg van Curaçao bepaalde dat zolang homokoppels niet konden trouwen, het ontbreken van een alternatief (zoals een geregistreerd partnerschap en een andere juridische mogelijkheid) in strijd met het gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod in de Staatsregeling was. Het Gerecht van Eerste Aanleg van Aruba bepaalde iets soortgelijks, maar voegde eraan toe dat dit ook strijd met de artikelen 8 (het recht op eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven) en 14 (discriminatieverbod) van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) opleverde. De regeringen van beide eilanden gingen in hoger beroep. 

Oordeel Gemeenschappelijk Hof van Justitie

Het Gemeenschappelijk Hof van Justitie bevestigde in beide zaken de uitspraken in eerste aanleg. Het Hof concludeerde in de Arubaanse zaak dat het niet openstellen van het huwelijk voor homokoppels op zichzelf geen strijd met het EVRM oplevert, maar wel met het discriminatieverbod in de Arubaanse Staatsregeling. In de Curaçaose zaak stelde het Hof dat Curaçao het EVRM wel degelijk heeft geschonden doordat er geen geregistreerd partnerschap is ingevoerd (dat door het Europees Hof tot bescherming van de Rechten van de Mens (EHRM) is bepaald in, onder andere, de zaken Vallianatos en Oliari). Omdat de landen het niet eens waren met het oordeel van het Gemeenschappelijk Hof dat een openstelling van het huwelijk voor homokoppels ook door de rechterlijke macht kan plaatsvinden (in plaats van alleen door de wetgevende macht), werd er cassatie tegen de vonnissen ingesteld. 

Oordeel Hoge Raad 

De Hoge Raad heeft op vrijdag 12 juli 2024 bepaald dat de beslissingen van het Gemeenschappelijk Hof in stand blijven. Omdat de discriminatie die de homokoppels ervaren niet opgeheven kan worden door de betreffende wettelijke regelingen in Aruba en Curaçao (de Burgerlijke Wetboeken) buiten toepassing te laten (homokoppels kunnen immers niet op grond van de wet daar trouwen), kan de rechter in een dergelijk geval oordelen of deze zelf het probleem kan oplossen door in het rechtstekort te voorzien. Dit dient wel terughoudend plaats te vinden, aangezien het primaat bij de wetgever en het democratisch proces ligt, vooral als dit maatschappelijk gevoelige kwesties betreft. De rechter dient in diens beoordeling verschillende belangen tegen elkaar af te wegen. Het belang van homokoppels ligt in het niet gediscrimineerd worden op basis van hun seksuele oriëntatie. Doordat deze koppels niet kunnen kiezen om te trouwen, is er een concreet rechtstekort dat al een lange tijd bestaat. De wetgever heeft dit niet opgelost. Het ingrijpen van het Gemeenschappelijk Hof is verder technisch niet te gecompliceerd en het openstellen van het homohuwelijk niet afhankelijk van verdere politieke keuzes. Om die reden was het ingrijpen van het Gemeenschappelijk Hof terecht om directe effectieve rechtsbescherming te bieden. 

Openstelling huwelijk op Aruba en Curaçao voor homokoppels 

Het gevolg van het oordeel van de Hoge Raad is dat de beslissingen van het Gemeenschappelijk Hof definitief zijn en dat het homohuwelijk op Aruba en Curaçao hiermee is gelegaliseerd. Het oordeel van de Hoge Raad is een mijlpaal in de geschiedenis van het Koninkrijk omtrent de ontwikkeling van LHBTI+ rechten. Ook wordt duidelijk wat voor een belangrijke rol advocatenkantoren kunnen spelen middels hun pro bono strategische procesvoering. In deze zaken zijn de homokoppels, Human Rights Caribbean Foundation en Fundacion Orguyo Aruba namelijk door een team van Nauta Dutilh vier jaar lang pro bono bijgestaan. 

Nationaal en internationaal recht

Het oordeel van de Hoge Raad komt overeen met een globale trend van de afgelopen vijftien jaar om het huwelijk ook voor homokoppels open te stellen (zie bijvoorbeeld Slovenië, Taiwan en Colombia). Een voorbeeld is het Amerikaans Hooggerechtshof dat middels diens uitspraak in Obergefell in 2015 het homohuwelijk in één keer in alle 50 staten legaliseerde. Ook is het oordeel in lijn met het advies van het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens uit 2017 aan de aangesloten staten om het huwelijk voor homokoppels open te stellen ter voorkoming van een beperking van hun ‘familieleven.’ Inmiddels is homohuwelijk toegestaan in negen Latijns-Amerikaanse landen. Verder heeft het EHRM bepaald dat als landen het huwelijk niet voor homokoppels willen openstellen, zij dan verplicht zijn minimaal de mogelijkheid van het aangaan van een geregistreerd partnerschap aan homokoppels te bieden zodat deze juridische erkenning van hun relatievorm kunnen verkrijgen. Deze jurisprudentie is parallel van toepassing op de aparte landen binnen het Koninkrijk.