Met het veranderende klimaat en de globaliserende wereld staan ons zeker ‘shocks’ zoals oorlogen en pandemieën te wachten. Wat maakt een stad en haar bewoners veerkrachtig, zodat zij kunnen omgaan met ingrijpende gebeurtenissen? En hoe veerkrachtig is Rotterdam eigenlijk? Dr. Jan Fransen, specialist in stedelijke ontwikkeling en veerkracht, geeft zijn visie.
Wat betekent 'veerkracht' als het gaat om een stad?
"Veerkracht wordt doorgaans gezien als flexibiliteit. Iets is uit evenwicht en veert terug, terug naar ‘normaal’. Denk aan de coronacrisis. We pasten ons aan door vanuit huis te werken. Dat ging best goed. Maar toen de crisis voorbij was, gingen we weer met zijn allen in de file staan. We schieten terug in een automatisme. Als wetenschapper zie ik veerkracht ook als een soort zelfreflectie. Een kans om te zeggen: ‘er is iets ingrijpends gebeurd. Dat geeft een shock, zet ons aan het denken en zien we als kans voor verbetering.’ Dit gebeurt nog te weinig. We zagen bijvoorbeeld dat tijdens covid de lucht veel schoner was, maar doen weinig met dit inzicht. Terwijl het milieuprobleem één van onze grootste uitdagingen is."
Welke factoren maken een stad veerkrachtig?
"Dat zijn er legio. Een stad die bijvoorbeeld economisch sterk en innovatief is, gaat doorgaans beter om met veranderingen. Maar voor mij gaat het primair om de mensen. Het is knap dat we alle systemen op orde hebben, zoals transport en waterleiding. Die kunnen best tegen een stootje. Maar je ziet dat de meest kwetsbare mensen zich vaak moeilijker herstellen van een shock. Neem nogmaals de coronacrisis. De zorg is overeind gebleven en de economie niet ingestort. Maar ZZP’ers verloren als eersten hun werk en kinderen uit Rotterdam-Zuid konden moeilijker studeren. Zij werden vaak onvoldoende geholpen door de systemen."
In haar Dies-rede noemde onze rector magnificus diversiteit als voorwaarde voor veerkracht.
"Dat is zeker waar. Een ramp komt altijd onverwacht en niemand weet meteen een oplossing. Je moet vaak out of the box denken. Diversiteit betekent dat je mensen met verschillende achtergronden en kennis in huis hebt. Daarvan profiteren kan alleen als je inclusief bent. Dus als je elkaar echt hóórt en als er een bepaalde mate van gelijkheid is. Dat is helaas nog een probleem. Ook in Rotterdam profiteren we veel te weinig van de vele visies en innovativiteit, die we in huis hebben."
Je focust je niet alleen op Rotterdam.
"Ik heb in meer dan 25 landen onderzoek gedaan. Momenteel ligt de focus op Kenia en Indonesië. Ik doe onderzoek in Mathare, een enorme sloppenwijk in Nairobi. Corona heeft hier veel bewoners onder de armoedegrens gebracht. We hebben veldwerk gedaan, zijn de wijk ingegaan. Hoe overleven die mensen, welke instanties helpen hen daarbij? Ons doel is dat maatschappelijke organisaties, zoals de kerk of een buurtvereniging, betere hulp kunnen geven aan deze groep allerarmsten. En hoe kunnen we dit op een meer systematische manier organiseren?"
"We hebben partijen die meestal niet met elkaar praten met elkaar in contact gebracht, om zo kwetsbare groepen een stem te geven in contact met de gemeente"
Jan Fransen
Specialist in stedelijke ontwikkeling en veerkracht
"In Rotterdam deden we een vergelijkbaar onderzoek in Reyeroord, een wijk op Zuid. Reyeroord+ is een project om samen met de bewoners een transitie naar een veilige, leefbare en milieuvriendelijke wijk in gang te zetten. Hier zijn veel mooie ideeën en initiatieven uitgekomen. We hebben recent de resultaten aan het stadsbestuur gepresenteerd. We hebben partijen die meestal niet met elkaar praten met elkaar in contact gebracht. Zo geven we kwetsbare groepen een stem te geven in contact met de gemeente. Dat was volgens de mensen van Reyeroord de grote meerwaarde. Als er nu iets ingrijpends gebeurt, kun je via deze netwerken de kwetsbare mensen snel opsporen om te kijken wat ze nodig hebben. Ook dat maakt een stad veerkrachtiger."
Hoe veerkrachtig is Rotterdam eigenlijk?
"Vergeleken met andere grote steden doen we het niet zo slecht. Maar het kan beter, en daar werken we aan. Als wetenschappers van de Erasmus Universiteit ondersteunen we het Resilient Team van de gemeente. Samen bespreken we hoe we transities kunnen vormgeven. Daarbij staan twee vragen centraal: hoe houd je bij een ramp de systemen gaande, zoals de voedselproductie en de zorg? En: hoe zorg je dat de meest kwetsbare groepen passende hulp krijgen? Een brede, holistische scope is nodig, want het is duidelijk dat we meer shocks gaan krijgen. Door klimaatverandering en doordat in onze globale wereldeconomie alles met elkaar verbonden is. De volgende shock kan een cyberaanval zijn of een overstroming. Je weet het niet. Maar we moeten zorgen dat we voorbereid zijn."
Je moet het samen doen.
"Absoluut. Met bewoners, met de gemeente, met collega-wetenschappers. Met het Erasmus Initiative ‘Vital Cities and Citizens’ hebben we een geweldig netwerk van onderzoekers. Daarnaast hebben we met de universiteiten van Leiden en Delft het International Centre for Frugal Innovation opgericht. Hier onderzoeken we hoe innovaties positieve impact kunnen hebben op de veerkracht van de leefomgeving. Een voorbeeld is het gebruik van een nieuw digitaal betaalsysteem in Kenia. Met M-Pesa kun je op een telefoon van drie euro – meer kan men daar niet besteden – giften ontvangen, geld lenen en zo mogelijk wat sparen."
"We leren ook van het buitenland. In Nairobi werken we met zogenaamde 'community researchers'. Dat zijn wijkbewoners, die zijn getraind als onderzoekers. Zij kennen hun buurt, hebben weinig afstand tot de bewoners en zorgen ervoor dat onderzoeksresultaten de wijk ten goede komen. Een heel mooi model! Dit zou ook tot meer veerkracht kunnen leiden, omdat die lokale onderzoekers weer lokale netwerken hebben. We zouden dit ook in Nederland kunnen ontwikkelen."
- Onderzoeker
- Meer informatie
- Gerelateerde content
