Procesrecht is de ruggengraat van de rechtstaat
Prof. mr. dr. Xandra Kramer
Hoogleraar Internationaal Privaatrecht
‘Tijdens mijn studietijd aan de Universiteit Leiden vond ik privaatrecht leuk – en dan vooral de internationale kant. Internationaal recht komt relatief laat aan bod in de studie, ook nu nog. Het is een betrekkelijk nieuw vakgebied en is nog steeds voor veel studenten een eyeopener. Jarenlang had ik vanuit het Nederlands recht gedacht en ineens kwam de realisatie dat het recht in andere landen totaal anders werkt. En dat je daar onderling afspraken over moet maken; dat het echt puzzels zijn die je moet oplossen. Neem een simpel voorbeeld als een Nederlander die met een Belgische trouwt, die vervolgens een kind krijgen en naar Argentinië verhuizen. Hoe ga je dan om met de verschillende rechtsrelaties?’
‘Ik heb een goede scriptie geschreven aan de Universiteit Leiden en ben toen gevraagd om te promoveren: leuk en ook wel spannend natuurlijk. Ik heb daar gemerkt dat onderzoek doen bij me past: het ontdekken en schrijven liggen me goed. Ik vind het fijn om de diepte in te gaan, vluchtigheid trekt mij minder. Toen ik een vacature zag aan de Erasmus Universiteit, greep ik mijn kans. Aangezien mijn vakgebied wat minder mainstream is, komen dit soort mogelijkheden niet met grote regelmaat voorbij. Het is daardoor wel nodig om je positie te bevechten, en ik heb dat gedaan door het aanvragen van grants. Dat is ook iets waar ik energie uit haal; niet in de zin dat je anderen moet aftroeven, maar wel het overtuigen van mensen dat je een goed en belangrijk idee hebt. En het is fantastisch en bijzonder wanneer een grant daadwerkelijk toegekend wordt. Mijn eerste grant, een EUR fellowship, was een goede start. Maar vooral de tweede, de Vidi grant, is speciaal voor mij omdat hij zo richtinggevend is geweest voor mijn carrièrepad. Ik ben natuurlijk ook ontzettend blij met de ERC Consolidator Grant die ik toegekend heb gekregen voor mijn onderzoek “Building EU civil justice: challenges of procedural innovations bridging access to justice”, een onderwerp dat me na aan het hart ligt.’
Building EU Civil Justice
‘Het onderzoek dat dankzij de ERC Grant op 1 september jaar 2016 van start gaat, is erop gericht om bij te dragen aan een verbetering van de toegang tot het recht in Europa. Waar het bij toegang tot het recht om gaat, is hoe je rechten kunt afdwingen. Ik zie procesrecht daarom als de ruggengraat van de rechtsstaat; rechten en plichten hebben natuurlijk alleen maar zin als die ook kunnen worden afgedwongen en als dat op een eerlijke manier gebeurt, waarbij er gelijkheid tussen partijen is.’
Omdat we allemaal belasting betalen voor onze rechtsorde, is het daarbij belangrijk om procedures efficiënt te laten verlopen. Aan de andere kant moet er goede rechtsbescherming zijn, wat geld kost. Die spanning tussen efficiency en kwaliteit van rechtspraak fascineert me. Vooral in een internationale context is dit een boeiend onderwerp: er zijn steeds meer Europese procedures en regels, maar civiele procedures zijn nog steeds vooral nationaal geregeld. In mijn onderzoek komen daarom vragen aan bod als wat de beste manieren zijn om toegang tot het recht in Europa te verbeteren, en welke nieuwe ontwikkelingen er plaatsvinden. Voor een deel kunnen die goed zijn, maar er is een kans dat sommige veranderingen een gevaar opleveren voor de kwaliteit van het recht en de rechtspraak.
Zonder advocaat
Een van de vier deelprojecten van het onderzoek gaat over het recht om te procederen zonder advocaat. Je ziet dat dit in veel landen – ook in Nederland – steeds meer wordt toegestaan. Het maakt het aangaan van procedures makkelijker en goedkoper: je hoeft immers de kosten van een advocaat niet te betalen. Maar uit grootschalig onderzoek in Amerika blijkt dat de kans om een procedure te winnen flink afneemt wanneer je geen advocaat in de arm neemt. Dat kan natuurlijk verschillende oorzaken hebben: een advocaat kan bijvoorbeeld cliënten bij minder kansrijke zaken afraden om een procedure aan te spannen, waardoor deze niet voor de rechter komen. Maar het kan ook zijn dat mensen zonder advocaat niet goed in staat zijn om hun rechten zelf te verdedigen: dat ze de verkeerde toon aanslaan of de rechtsregels niet goed kennen. Er ontstaat dan een spanning: aan de ene kant lijkt het procederen zonder advocaat efficiënter en goedkoper, maar aan de andere kant kan het ten koste gaan van de kwaliteit van de rechtspraak.
Er is al aardig wat kwantitatief onderzoek op dit punt gedaan. Waar ik juist naar wil kijken is hoe dit soort procedures precies verlopen en hoe het de dynamiek tussen partijen verandert. Wat de ervaringen zijn van de verschillende betrokkenen, en hoe dit de rechtsspraak verandert. We gaan dus ook rechtszaken bijwonen, observeren wat er gebeurt en we interviewen de verschillende betrokkenen. Mocht uit het onderzoek blijken dat er inderdaad een flinke spanning ontstaat tussen efficiency en kwaliteit, dan kunnen we hier mogelijk verandering in brengen door aan bepaalde knoppen te draaien, of naar een andere vorm van rechtshulp te zoeken – zodat je zowel de winst in efficiency hebt als voldoende rechtsbescherming voor de betrokken partijen.’
Belang Europa
Veel mensen zijn zich waarschijnlijk niet zo bewust van welke rol de Europese Unie in ons dagelijks leven speelt; er is ook veel Eurocynisme. Ik denk dat Europa wel degelijk belangrijk voor ons is; neem alleen al kleine zaken als het doen van een online bestelling. Vaak zitten er buitenlandse bedrijven achter websites waar we aankopen doen, waardoor de rechtsregels die gelden heel anders kunnen zijn. In Nederland hebben we een redelijk goede consumentenbescherming, maar dat is niet in elk land zo. Mocht er iets mis gaan met je bestelling, dan is het fijn als je weet waar je terecht kan, en dat je je recht kan afdwingen.’
‘Als er iets is wat ik mensen uiteindelijk mee zou willen geven, is het: procedure matters! Een echte rechtsstaat heeft goede procesregels. Iedereen kan in potentie in een procedure betrokken raken – als eiser of als verweerder. Dat je dan een vangnet hebt, naar de rechter kunt stappen en daar eerlijk wordt behandeld - dat je het recht hebt gehoord te worden, recht hebt op wederhoor en het recht hebt om in hoger beroep te gaan - is de basis van je rechtsstaat.’
Erasmus School of Law
‘Inmiddels werk ik 15 jaar aan Erasmus School of Law, eerst als universitair docent en hoofddocent en sinds 2011 als hoogleraar. Erasmus School of Law kenmerkt zich door haar oriëntatie op business: we zijn meer gericht op het bedrijfsleven en we kijken naar maatschappelijke problemen, het recht in de sociale context.
Ik heb hier verder binnen het onderwijs en onderzoek altijd het gevoel dat ik met nieuwe ideeën kan komen; dat er open wordt gestaan voor andere denkrichtingen. De lijnen zijn hier vrij kort en het is niet zo hiërarchisch georganiseerd, dus als je hier iets wilt, kan dat vaak wel. Dat wat meer informelere en die doelgerichtheid bevallen me goed. Ik heb daardoor ruimte om me ook met andere zaken bezig te houden, zoals met diversiteit; iets wat ik heel belangrijk vind en weer te maken heeft met het idee van gelijkheid van kansen. Ik geloof daarbij echt dat er in een diverse organisatie meer creatieve processen ontstaan, dat we daardoor nieuwe perspectieven krijgen. Alleen samen komen we verder en kunnen we buiten de gebaande paden treden!
Personalia
Naam: Xandra Kramer
Functie: Hoogleraar Internationaal Privaatrecht
Proefschrift: 'The Dutch Kort Geding Procedure in an International Perspective: A Comparative View on Provisional Measures and Private International Law'
Expertise: Internationaal Privaatrecht
Huidig onderzoek: ‘Building EU civil justice: challenges of procedural innovations bridging access to justice’.