"Staatscontrole over het internet is een topprioriteit in Rusland"

Pedofielenjacht

Promovendus Rashid Gabdulhakov is zich zeer bewust van de macht van groepen als de Male State. De afgelopen vier jaar bestudeerde hij het relatief nieuwe fenomeen van 'digital vigilantism' en de manifestatie van dit verschijnsel (Lees meer over dit onderzoek bij EUR in een interview met Daniel Trottier) "Mijn collega's en ik noemen 'digital vigilantism' zaken van burger-gestuurde rechtspraak met behulp van sociale media. In Nederland is een bekend voorbeeld de pedofielenjacht." Een van die gevallen leidde tot de dodelijke overval op een 73-jarige man die in een hinderlaag was gelokt door tieners die een seksdate ensceneerden.

In Rusland treden sommige burgerwachten systematisch op tegen vermeende pedofielen, drugsdealers of handelaars uit etnische minderheden, die niet meer houdbare producten zouden verkopen. Het proces van vergelding wordt gefilmd en geüpload op YouTube. "Dit kan problematisch zijn, want hoe kun je weten of iemand pedofiel is of niet? Soms framen ze seksuele minderheden als dusdanig. Omdat er geen bewijs van onschuld is, kan één enkele video iemands leven ruïneren. Extreemrechtse groeperingen gaan zelfs zo ver dat ze het haar van doelwitten afscheren of dwingen ze tot het drinken van urine."

Staat onder stroom 'Stop een Douchebag'

Een ogenschijnlijk minder extreme groep die Gabdulhakov bestudeerde heet 'Stop a Douchebag'. Deelnemers confronteren en filmen mensen die zich misdragen in het verkeer. Ze nagelen de bestuurders aan de schandpaal door een sticker met de tekst "I'm a douchebag, I park where I want" op hun voorruit te plakken. Het proces wordt gefilmd en geüpload op YouTube. De video's worden miljoenen keren bekeken en hebben een enorme impact. "Parkeren in een stad als Moskou is een hel en de groep pakt een belangrijk probleem aan. Ze hebben zelfs financiële steun gekregen van de president om hun organisatie te steunen." Op een gegeven moment begon Stop a Douchebag zich te richten op mensen met aanzien, zoals politici en beroemde atleten. Als gevolg daarvan verslechterde hun relatie met de staat. "Ik kan geen direct verband bewijzen, maar de financiering stopte en in plaats van 'vrijwilligers' of 'wrekers' te worden genoemd in de mainstream media, werden ze 'hooligans' genoemd."

Niet alleen treden burgers op als rechter, jury en uitvoerende macht, er zijn ook vage grenzen tussen de staat en burgerwachten, omdat sommige van hen door de regering worden gesteund, zegt Gabdulhakov. De Male State is een van die groepen die de Russische staat lijkt te tolereren. Aan de andere kant worden groepen die zich tegen de staat keren actief het zwijgen opgelegd. "Rusland dwong Instagram om inhoud van de Navalny-aanhangers te verwijderen waarin een vicepremier op een jacht samen met een oligarch en zijn escorts werd ontmaskerd. De Russische overheid heeft de Male State het zwijgen opgelegd, mede vanwege het feit dat digital vigilantism overgeslagen is in een beweging die corrupte zaken van de staat onthuld. Staatscontrole over het internet nu een topprioriteit voor het regime".

Naast het bestuderen van uren aan beeldmateriaal, nam Gabdulhakov ook interviews af met diverse partijen. Zo interviewde Gabdulhakov journalisten, verdedigers van rechten, politie en pedofielenjagers.  Dit leidde tot interessante inzichten in de beweegredenen van de verschillende groepen. "De Russische taal machtig zijn en afkomstig zijn uit een post-Sovjetland hielp bij het begrijpen van de culturele context en stelde me in staat om contact te leggen met verschillende partijen in het veld", legt hij uit.

Kwetsbare groepen online kwetsbaarder

"Digital vigilantism is niet fundamenteel goed of fundamenteel slecht", zegt Gabdulhakov. Het kan nuttig zijn in de strijd tegen corruptie. Maar het kan ook problematisch worden, want zijn onderzoek wijst erop dat kwetsbare groepen zoals migranten, vrouwen en critici van de staat online nog kwetsbaarder zijn. "Sommige patriarchale groepen in Rusland hebben het gemunt op vrouwen met een migratie-achtergrond omdat ze daten met mensen buiten de diaspora. Ze vernederen vrouwen, mishandelen hen fysiek en filmen het proces. Deze video's kunnen een ernstige impact hebben op hun leven en verdere schande veroorzaken in hun thuisland."

Een ander problematisch aspect is de toenemende zelfcensuur in Rusland. "Als het posten of zelfs het liken van iets op sociale media plotseling kan resulteren in een gevangenisstraf vanwege extremisme, zullen mensen uiteindelijk meerdere keren nadenken voordat ze iets zeggen of politiek actief worden. Dat is ronduit tragisch." Het bestuderen van deze verschijnselen is belangrijk voor Gabdulhakov. "Het helpt nu al dat terminologie als 'digital vigilantism' zijn intrede doet in het discours. Als sociaal wetenschapper is het ook mijn verantwoordelijkheid om slachtoffers een stem te geven, en hun verhalen te laten horen in wetenschappelijke werken en in de klas."