Ouders een uitkering, kinderen een uitkering?

Bestaat er zoiets als ‘overdraagbaarheid’ van uitkeringen?

“Het is al langer bekend dat relatief veel kinderen van ouders die in een uitkeringssituatie zaten, later ook terugvallen op een uitkering. Het CBS rapporteerde hierover al in 2015. In Rotterdam speelt dit thema ook, als pluriforme stad met grote sociale verschillen. Het is evident dat er groeperingen zijn die minder kansen hebben dan andere. Het fenomeen dat meerdere generaties van een familie aangewezen zijn op een uitkering komt bij bepaalde groepen vaker voor dan bij andere. De vraag is natuurlijk hoe dit komt.”

Welke oorzaken kun je aanwijzen?

“Die zijn niet eenvoudig te geven. Het kan zijn dat ouders en kinderen bepaalde kenmerken delen, denk aan genen of de leefomgeving, waardoor zij allebei een hoger risico hebben om uitkeringsafhankelijk te worden. Er kan ook een direct causaal effect zijn. Ouders die zelden of nooit werk hadden, kunnen hun kinderen mogelijk minder goed helpen met bijvoorbeeld het schrijven van een sollicitatiebrief. En er kan een psychologisch aspect meespelen. Misschien ervaar je minder stigma van werkloos zijn als je ouders het ook waren. Maar het kan ook omgekeerd zijn, dat je er alles aan doet om niet in dezelfde situatie te komen. En wordt ongelijkheid met name van ouder op kind doorgegeven? Of spelen grootouders daar ook nog een rol in? In mijn onderzoek probeer ik dit vraagstuk beter te begrijpen door causale verbanden te bestuderen.”

Kun je iets vertellen over je onderzoek?

“In mijn studies leg ik de focus op hervormingen in de sociale zekerheid, die de laatste decennia hebben plaatsgevonden. Kort gezegd wil ik weten: als de uitkering van vader of moeder verandert, wat zijn dan de gevolgen voor de kinderen en kleinkinderen? Om een voorbeeld te geven: In 2004 werd de WW hervormd, mede om ouderen te stimuleren actiever te zijn op de arbeidsmarkt. Eén van de maatregelen was, dat nu ook voor mensen ouder dan 57,5 jaar een sollicitatieplicht ging gelden. Dit leidde onder de mannen van deze groep tot een hogere arbeidsmarktparticipatie. Dat had ook gevolgen voor de familie, want veel ouderen worden ingeschakeld als oppas voor kleinkinderen. Ons onderzoek laat zien dat de hervorming een positief effect heeft op de schoolprestaties van kleinkinderen. Als de grootvader door de hervorming is gaan werken, scoort zijn kleinkind – gemiddeld genomen – hoger op de Cito-toets. Het voert te ver om hier de hele methodiek uit te leggen, maar ook andere studies tonen een effect van hervormingen in de sociale zekerheid op meerdere generaties aan. We meten overigens breed de factoren die het welzijn van mensen bepalen. Dus niet alleen of je een baan hebt en welk onderwijs je volgt, maar bijvoorbeeld ook hoe je gezondheid is en of je crimineel gedrag vertoont.”

Je onderzocht de ‘tegenprestatie’ bij een bijstandsuitkering.

“In Rotterdam kunnen mensen die langdurig in de bijstand zitten worden gevraagd om als tegenprestatie een maatschappelijke activiteit te verrichten. Ik wilde weten: wat doet dat met hen? Het is best life changing, maar kan positief uitpakken. Het werk geeft sommigen een zekere trots en bovendien iets om handen. Maar er zijn ook redenen waarom mensen het helemaal niet prettig vinden. De effecten van deze studie zijn nog niet helemaal in kaart gebracht, dus ik ben voorzichtig met conclusies. Meer algemeen is het belangrijk om te beseffen dat je niet kunt generaliseren in deze materie. Iedere hervorming is anders, iedere setting is anders en ieder mens is anders. Toen midden jaren 90 de WAO werd versoberd, vonden veel mensen weer werk, hetgeen ook effect op jongere generaties had. Maar die ingreep moet je relateren aan díe tijd, toen de uitkeringen veel genereuzer waren. De diverse studies leveren veel puzzelstukjes op. Op den duur zullen al die kleine puzzelstukjes bijdragen om inzicht te verkrijgen in de oorzaken van uitkeringsgerechtigheid over de generaties. En hopen we ultimately te weten wat we kunnen doen om mensen wél gelijke kansen te geven. Oftewel: hoe kunnen we dat rugzakje weghalen, waarmee je werd geboren omdat je ouders dit of dat deden?”

Dus je adviseert de overheid?

“Ik ben onder andere betrokken bij een stuurgroep van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, die de effecten van hun beleid bekijkt. Wat kunnen we ervan leren, hoe gaan we verder? En onlangs heb ik aan de EUR een workshop over ongelijkheid georganiseerd. Een dialoog tussen wetenschappers, gevolgd door een discussie met bestuurders van onder meer de gemeente Rotterdam en de ministeries van SoZaWe en OCW [Onderwijs, Cultuur en Wetenschap]. De link tussen wetenschap en praktijk is van wezenlijk belang. Wij voeden politici met onze visie. Omgekeerd horen wij welke actuele problemen leven in de praktijk. Maar de prioriteit is helder: we moeten iets doen aan de kansenongelijkheid in onze samenleving. Dat is mijn drive om er hard aan te blijven werken.”