Niet cijfers, maar verhalen maken de zorg beter

Jesse heeft Schizofrenie en woont begeleid. Zijn woning ligt vol met beschimmelde afwas, sigarettenpeuken en hopen vuile was. Zijn woonbegeleider ziet in hem een slimme jongen en vindt dat Jesse zelf mag bepalen hoe hij zijn leven wil leiden. Jesse’s moeder ziet dat heel anders: de bijwerkingen van zijn medicatie maken Jesse passiever. Hij heeft hierdoor meer moeite met het huishouden. Ook maakt ze zich zorgen over zijn gezondheid. Dit is zomaar een van de verhalen die het fundament vormen van het proefschrift van Marjolijn Heerings bij Erasmus School of Health Policy and Management.

Eigen regie en zelfredzaamheid bevorderen, zijn een belangrijk uitgangspunt in de zorg. Maar verhalen, zoals het voorbeeld van Jesse, laten zien dat je heel verschillend naar deze begrippen kunt kijken. In beleidsstukken is volgens Heerings nauwelijks aandacht voor deze spanningen: “Het wordt vaak simplistisch voorgesteld zonder dat er oog is voor hoe ingewikkeld het is voor medewerkers.” Om daar meer zicht op te krijgen liep ze mee met thuiszorgteams en woonbegeleiders en sprak ze tal van zorgmedewerkers, cliënten en hun naasten. Dat waren veelal gewone gesprekken, bijvoorbeeld tijdens koffiebijeenkomsten, omdat een formeel interview met cliënten in de praktijk lastig bleek.

Theatermonologen

Het oorspronkelijke plan om de gesprekken te filmen en die opnames te gebruiken om zorgprofessionals, cliënten en hun naasten met elkaar het gesprek aan te doen gaan, moest ze laten varen. Toch lukte het om de interviews op film te krijgen. In samenwerking met het Rotterdamse Theater Babel werden gespreksaantekeningen en interviews vertaald naar monologen die vervolgens zijn verfilmd. “Het bijzondere is dat een deel van de acteurs dit doen vanuit hun dagbesteding. Zij hebben hun eigen ervaringen hierin verwerkt om de monologen een diepere laag te geven.”

De monologen zijn niet alleen door iedereen te bekijken, maar zijn vooral bedoeld om het gesprek te openen volgens de ‘Als je het ons vraagt!’ aanpak. Als je de kwaliteit van zorg wilt verbeteren moeten de ervaringen van betrokkenen centraal staan, is de achterliggende gedachte. Met deze methode kijken de verschillende groepen (cliënten, naasten en zorgprofessionals) afzonderlijk van elkaar naar de films waarbij ze thema’s identificeren die ze willen verbeteren. Vervolgens worden deze thema’s gezamenlijk besproken. Heerings: “Daar komt dan bijvoorbeeld uit dat naasten graag meer betrokken willen worden, zorgmedewerkers dit lastig vinden gezien de hoge werkdruk en dat cliënten niet zo’n behoefte hebben aan meer inmenging.”

Brievenbussysteem

Deze werkwijze legt de verschillende perspectieven volgens de promovendus goed bloot. “Het zorgt voor meer eigenaarschap en maakt dat je op organisatieniveau direct verbeteringen kan doorvoeren”, vertelt ze. Denk aan het ontwikkelen van een nieuwe training, maar ook iets heel kleins kan al verschil maken. “Zo gaven cliënten aan zelf hun post te willen ontvangen, maar dat is lastig voor begeleiders omdat zij ook verantwoordelijk zijn voor post van belangrijke instanties. Samen zijn ze tot een brievenbussysteem gekomen waar zorgprofessionals ook bij kunnen.”

Kracht van verhalen

Heerings heeft een sterke drive om de kwaliteit van zorg te verbeteren. Samen met andere bevlogen onderzoekers is ze bezig met het opzetten van de stichting Kwalitatief Onderzoekscollectief GGZ (KOC-GGZ), die zich hard maakt voor meer kwalitatief onderzoek. Ze is stellig overtuigd van de kracht van verhalen, zoals die van Jesse en alle anderen die ze heeft gesproken: “Ik zie verhalen als tegengeluid richting kwantitatief onderzoek. Daarom hebben de films ook een emotionele laag. De films raken je in het hart. Dat motiveert veel meer dan cijfers en statistieken.”