Met wetenschap beter bewapend in de strijd tegen wapenbezit onder jongeren

Hierin werd onderzocht hoe de huidige aanpak van wapens onder jongeren kon worden versterkt door te kijken naar motivaties en onderliggende factoren en door te leren van buitenlandse interventies. 

Na de alarmerende berichtgeving over wapengebruik van minderjarigen organiseerde het Ministerie van Justitie en Veiligheid in de zomer van 2020 een overleg met burgemeesters van meerdere gemeenten. Dit leidde eind 2020 tot het Actieplan Wapens en Jongeren, dat in korte tijd werd opgesteld op basis van een snelle scan van onderzoeksliteratuur, gesprekken en bijeenkomsten. Uit de evaluatie in 2023 bleek behoefte aan een grondiger onderzoek naar de doelgroep en de effectiviteit van bestaande en mogelijke nieuwe maatregelen en interventies. 

In navolging hiervan heeft het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving in samenwerking met Erasmus School of Law een verdiepend literatuuronderzoek uitgevoerd. Hierin is uitgebreid onderzoek gedaan naar de achtergronden en aanpak van wapenbezit en wapengeweld onder jongeren. 

Waarom kiezen jongeren voor een wapen? 

Uit het onderzoek blijken globaal vier hoofdmotieven: gevoel van onveiligheid, criminele doeleinden, waardering voor de uitstraling van wapens en inzet bij conflicten. Binnen deze motieven springt veiligheid eruit als de belangrijkste reden voor jongeren om een wapen te bezitten of te dragen. 

Naast het onderzoeken van motieven is ook gekeken naar de omstandigheden die een rol spelen bij wapenbezit onder jongeren. De zes belangrijkste factoren zijn het zelf getuige of slachtoffer zijn geweest van geweld, een criminele omgeving, een geschiedenis van crimineel gedrag, middelengebruik, mentale gezondheidsproblematiek en pesten of gepest worden.  

Lessen uit het buitenland 

Er zijn aanwijzingen dat sommige soorten interventies uit het buitenland effectief kunnen zijn in de aanpak van wapenproblematiek en mogelijk toepasbaar kunnen zijn in Nederland. In grote lijnen kenmerken deze interventies zich doordat ze intensief, veelomvattend en langdurend zijn. Ze richten zich op meerdere oorzaken en proberen een substantiële verandering in het leven van jongeren te bewerkstelligen.  

Er zijn geen of weinig aanwijzingen gevonden dat landelijke bewustwordingscampagnes of het ontwikkelen van politieprogramma’s effectief zijn bij het bestrijden van de wapenproblematiek onder jongeren. Bovendien zijn er geen aanwijzingen dat wetten die de verkoop van wapens moeten tegengaan succesvol zijn. Dat wordt bevestigd in een onderzoeksrapport uit 2022 van Erasmus School of Law (Het is een probleem, maar niet voor mij - Weerman, Roks, van den Broek, Willink) waarin het onderzoeksteam onder meer stelt dat niet te veel verwacht moet worden van maatregelen die alleen zijn gericht op het terugdringen van de beschikbaarheid van wapens. 

Met wetenschap beter bewapend 

In december 2024 is de beleidssamenvatting 'Met wetenschap beter bewapend' aangeboden aan de Tweede Kamer. In de begeleidende Kamerbrief is te lezen dat de uitkomsten van het onderzoek leidend zijn bij de stappen die worden gezet binnen het actieplan. Er zal worden ingezet op de ontwikkeling van effectieve interventies, het faciliteren van kennisontwikkeling door professionals en het voortzetten van het ontstane netwerk. Weerman vult aan: “Het is interessant om te zien dat de aanbevelingen van het rapport worden opgepakt door beleid en praktijk. Er wordt nu daadwerkelijk geprobeerd om een aantal interventies uit het buitenland om te zetten in bruikbare projecten in Nederland. Het is nu belangrijk om ook met onderzoek te gaan volgen of de bestaande en nieuwe aanpakken ook daadwerkelijk zinvol zijn”. 
 
Om kennis en ervaring te delen tussen professionals, wetenschappers en beleidsmakers, vond op 29 januari 2025 het seminar Wapens en Jongeren plaats. Tijdens het seminar werd besproken welke stappen er mogelijk zijn in de strijd tegen wapenproblematiek onder jongeren. Tijdens het seminar gaf Weerman een goed bezochte presentatie over het literatuuronderzoek.