Hoe krijgen we inzicht in de risicohouding van leden van pensioenfondsen?

Begin oktober kregen hoogleraren Bas Donkers en Benedict Dellaert het heuglijke nieuws te horen dat zij een subsidie van organisatie Netspar (Network for Studies on Pensions, Aging and Retirement) krijgen om een onderzoek uit te voeren over pensioenen. Dit onderzoeksproject, Individual Pension Choices in Uncertain Times geheten, zal begin 2021 starten. Vanwege een nieuw pensioenakkoord zullen particulieren meer verantwoordelijkheid dragen voor hun eigen keuzes, ergo: meer risico. Om mensen bewust te maken van de mogelijkheden die bestaan om pensioenopbouw af te stemmen op je persoonlijke voorkeuren, stelt Donkers dat de crux zit in een optimale communicatie omtrent de mogelijke consequenties van iemands eigen keuzes: zo is kennis van de verscheidene pensioenproducten niet zozeer vereist, maar moet een individu wel een glashelder toekomstbeeld hebben. Aangezien pensioenfondsen in staat zijn om de benodigde expertise en een grote variatie aan investeringsinstrumenten aan te leveren, is het voornamelijk van belang dat zij weten welke koers ze moeten varen: wat verwacht iemand van zijn pensioenpot? Omdat iedereen uniek is en dus verschillende voorkeuren heeft, is het praktisch onmogelijk om een gestandaardiseerd product aan te bieden dat optimaal werkt voor iedereen. De zogenaamde 70-procentnorm komt vaak voor in pensioenland: deze norm houdt het idee in dat iedereen ten minste 70 procent van zijn huidige inkomen gespaard zou moeten hebben om ‘comfortabel’ te pensioneren. Maar is dat het echte doel van een pensioenplan? In veel gevallen is het echte doel eerder het idyllische beeld van strandwandelingen maken en doorleven op dezelfde voet, dus zonder je bestedingspatroon aan te passen. Het is echter lastig om dit beeld te vertalen naar ieders persoonlijke preferenties.

Framing

Hoe krijgen we dan een goed begrip van de voorkeuren van een individu? Volgens Donkers is het van belang dat op individueel niveau gekeken moet worden door gesprekken te voeren met leden van pensioenfondsen. Hoewel het lastig is om dit voor iedereen te doen in de praktijk, kan het wel leerzaam zijn. Veel heeft ook te maken met de framing van concepten om een helder beeld bij iemand op te roepen, wat essentieel is voor diegene om te begrijpen wat iets betekent en of diegene dat dan wel of niet wil. Zo zijn er veel mensen die snappen wat ‘10 van de 100’ inhoudt, maar ‘10 procent’ te abstract vinden. Ook is het verstandig om uit de buurt te blijven van nominale bedragen en schattingen om bij te dragen aan iemands begrip van een situatie. Als een uitkomst van een bepaalde strategie namelijk 50 jaar in de toekomst ligt, dan zorgt de onzekerheid over inflatie ervoor dat het interval van mogelijke uitkomsten te wijd wordt om een zinnige uitspraak over koopkracht te doen. Wat is 2000 euro dan nog waard?

Ware voorkeuren

Tijdens de podcast vroeg de presentator of mensen over hun pensioen denken in termen van geld of op een andere wijze. Aangezien het onderzoeksproject officieel pas aanvangt in het begin van 2021, is het lastig om veel uitsluitsel te geven over dit onderwerp. Donkers wil wat dit betreft wel wijzen op het belang van de context: iemands referentiekader is waarschijnlijk sterk afhankelijk van het gesprek dat hij of zij op dat moment voert. Als een individu in gesprek met zijn vrouw en kleinkinderen een beeld vormt van zijn pensioen, dan zal dit een stempel drukken op de uitkomst. Dit kan ertoe leiden dat een scenario ontstaat waar andere mogelijke situaties slecht op aansluiten. Een van de doelen van het project is om de voorkeuren van een individu an sich te meten: als dit lukt, dan is het haalbaar om een pensioenplan samen te stellen dat zo goed mogelijk aansluit op een verscheidenheid aan mogelijke toekomstige scenario’s. Om een illustratie te geven van twee toekomstplannen die tot twee totaal andere financiële plaatjes leiden: wat doe je als iemand de wereld rond wil reizen, maar ook tijd wil doorbrengen met de kleinkinderen? Een van de obstakels is dat veel mensen zich niet bewust zijn van hun eigen risicohouding. Donkers wijst op de observatie dat risicohoudingen domeinspecifiek zijn. Donkers: ‘je kan van bungeejumpen houden, maar risico-avers zijn met het oog op pensioenopbouwstrategieën. Daarbij geldt ook dat je risicohouding kan verschillen op termijn’. In conclusie: er valt nog steeds een hoop te leren en onderzoeken op het vlak van pensioenopbouw en risicohoudingen.