Promovendus Rick Bosman (DRIFT en Erasmus School of Social and Behavioral Sciences) onderzocht hoe gevestigde partijen anticiperen op hun nieuwe rol tijdens de energietransitie. Hij constateert dat organisaties zich vaak in een ‘transitieruimte’ bevinden. Een begrip die Bosman introduceert om deze fase, die zich kenmerkt door een gebrek aan houvast en richting, beter te kunnen begrijpen.
De energietransitie zorgt voor grote verschuivingen in de energievoorziening. Zo is een totaal andere infrastructuur nodig om over te stappen op elektrisch rijden en om huizen aardgasvrij te maken. Voor veel grote bedrijven en organisaties zet dit de bedrijfsvoering radicaal op de kop. Rick Bosman nam een kijkje in de keuken bij het Havenbedrijf Rotterdam, Alliander en pensioenfonds ABP. Hij was tijdens zijn promotietraject een van initiatiefnemers van ABP fossielvrij. Bosman: “Bedrijven waren gewend om te opereren in een stabiele context en moeten nu op zoek naar een andere rol en naar nieuwe businessmodellen. Dit is voor veel organisaties behoorlijk spannend.”
De energietransitie leidt bij die partijen vaak tot spanning en conflict, constateert hij. Ook bij netbeheerder Alliander (semi-overheid), waar Bosman onder meer vele gesprekken voerde met werknemers. Hij zag een organisatie die vooruitblikt, bijvoorbeeld als het gaat om het aardgasvrij maken van woonwijken, maar die ook worstelt. Om in te spelen op het toenemend aantal elektrische auto’s ging de partij ook laadpalen plaatsen. “Dit heeft tot een aantal rechtszaken geleid. Ze werden door de markt teruggefloten omdat die het als illegale concurrentie zagen. Alliander redeneerde dat wanneer de markt de laadpalen niet plaatst, dat zij dit zelf moeten oppakken.”
Transitieruimte
De promovendus constateert dat er vrijwel altijd over een oud regime (fossiel) en een nieuw regime (hernieuwbaar) wordt gesproken, maar dat er helemaal geen term is om een systeem te beschrijven waar geen sprake is van een duidelijk regime. Hij introduceert daarom in zijn proefschrift het begrip ‘transitieruimte’. “Een regime kenmerkt zich door een gezamenlijke richting en veel houvast. In transitieruimte ontbreekt die houvast juist. Dat is een fase met eigen kenmerken, maar het ontbrak nog aan taal om dit goed te beschrijven”, verklaart hij.
Gekke cocktail
Eerder transitiedenken ging ervan uit dat niches, zoals startups met innovatieve ideeën, langzaam maar zeker het oude regime omvergooien. “De transitieruimte is eerder een gekke cocktail, waar delen van het oude regime gemixt worden met nieuwe elementen uit de niches. Fossiel faseren we grotendeels uit maar een stroomnetwerk blijft belangrijk. Daarom is een netbeheerder ook zo’n interessante partij want die spelen in het oude en het nieuw regime een belangrijke rol. Een oliebedrijf zit vaak nog te erg gevangen in het oude regime.”
Het Havenbedrijf Rotterdam klopte aan bij DRIFT omdat zij een beter beeld wilden krijgen wat de energietransitie betekent voor de haven. “Op dit moment is de helft van wat door de haven komt nog fossiel”, vertelt Bosman. Het havenbedrijf beschouwde zich in eerste instantie als een soort uitbater van een winkelcentrum, dat de voorzieningen regelt, maar weinig invloed heeft op wat in de winkeltjes verkocht wordt. DRIFT spoorde hen aan om meer proactief de duurzame haven vorm te geven. “Om daar zicht op te krijgen moet je niet meteen Shell bellen, maar ook met nieuwe partijen gaan praten. Ze hebben nu een transitieafdeling opgezet van 50 FTE die volledig is gericht op het binnenhalen van nieuwe duurzame bedrijvigheid.”
"Als je ergens in gaat prikken kun je veel beter verbanden inzichtelijk maken en wordt duidelijk waar de echte weerstand tegen verandering zit."
ABP fossielvrij
Bosman was tijdens zijn promotietraject ook een van initiatiefnemers van de fossielvrijcampagne bij pensioenfonds ABP. Het voelde voor hem niet goed dat hij verplicht was geld weg te zetten voor de toekomst, maar dat met dat geld in fossiel werd geïnvesteerd, waarmee die toekomst juist op het spel werd gezet. Op alle mogelijke manieren werd druk uitgeoefend om af te stappen van fossiele investeringen, bijvoorbeeld door brieven te sturen, door ledenfracties te mobiliseren en via de media (lees onder meer in Trouw). “Dit was niet alleen vanuit klimaatoogpunt, maar ook omdat fossiele investeringen steeds meer een financieel risico zijn. Wanneer we klimaatverandering in de perken willen houden moet een groot deel van de fossiele brandstoffen in de grond blijven zitten.”
Activistisch onderzoek
De campagne was succesvol: in 2021 kondigde ABP aan haar investeringen in fossiel te stoppen. Tegelijk leverde Bosmans onderzoek waardevolle inzichten op over het verloop van transities en de rol van actievoeren daarin. De promovendus erkent het activistisch karakter van de ABP-casus, maar ziet dat juist als een kracht. Voor zijn nieuwe baan is hij vanuit Milieudefensie als onderzoeker betrokken bij de hoger beroepzaak tegen Shell. “Ik geloof niet dat je als wetenschapper alleen vanaf een afstand moet observeren. Als je ergens in gaat prikken en duwen kun je veel beter verbanden snappen en inzichtelijk maken en wordt duidelijk waar de echte weerstand tegen verandering zit.”
- Meer informatie
Rick Bosman verdedigt op vrijdag 18 November 2022 zijn proefschrift: ‘Into Transition Space: Destabilisation and incumbent agency in an accelerating energy transition‘.
- Gerelateerde content
