Promotie R. (Rick) Bosman

Proefschrift in het kort:

De mensheid staat voor een aantal forse maatschappelijke uitdagingen. Volgens het Global Risks Report voorbereid voor het World Economic Forum, is klimaatverandering van deze uitdagingen de grootste in termen van waarschijnlijkheid en impact. Ondertussen is de wetenschap erover uit dat de belangrijkste oorzaak van klimaatverandering door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies is, met name koolstofdioxide die vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Als klimaatverandering beperkt wordt tot 2 graden celsius, en het liefst 1,5 graad, zoals overeengekomen in het klimaatakkoord van Parijs in december 2015, dan moet volgens onderzoek 82% van de nu bekende kolenreserves, 50% van het aardgas en 33% van de oliereserves in de grond blijven zitten. Kortom, het voorkomen van gevaarlijke klimaatverandering vraagt om een energietransitie: een fundamentele maatschappelijke verandering weg van het gebruik van fossiele brandstoffen naar een energiesysteem gebaseerd op hernieuwbare energiebronnen.        

 Het onderzoeksveld van duurzaamheidstransities richt zich op het begrijpen van dergelijke fundamentele veranderingen in maatschappelijke systemen naar een meer duurzame staat en de implicaties daarvan voor beleid en sturing. Transities zijn processen van gelijktijdige opbouw van duurzame alternatieven en afbraak van onduurzame elementen van het gevestigde regime. Wanneer een regime onder druk komt van externe ontwikkelingen en crises, en tegelijkertijd duurzame alternatieven steeds bereikbaarder worden, kan er een radicale omwenteling in het regime plaatsvinden. Echter, hiervoor is het nodig dat een bestaand regime eerst destabiliseert, zodat er ruimte ontstaat voor andere manieren van denken en doen.   

 Overal in het energiedomein zijn intussen signalen van dergelijke destabilisatie te zien: kolencentrales die nog in 2015 werden geopend, worden alweer gesloten. Conflicten worden uitgevochten in de rechtszaal: zaken zijn gewonnen tegen de Nederlandse Staat omdat zij niet genoeg doet om haar burgers te beschermen tegen klimaatverandering. En een zaak tegen olie- en gasbedrijf Shell is beslecht in het voordeel van de milieuclubs die Shell aanklaagden om ervoor te zorgen dat het bedrijf zijn uitstoot in lijn brengt met het klimaatakkoord van Parijs. Deelnemers zetten hun pensioenfondsen succesvol onder druk om te divesteren uit de fossiele industrie. Energiebedrijven hebben in het afgelopen decennium tot 80% van hun beurswaarde verloren en sommigen vinden zichzelf opnieuw uit tot duurzame energiebedrijven.    

Dergelijke destabilisatie is de context waarin historisch gegroeide stabiele maatschappelijke omstandigheden eroderen. Voor partijen die gewend zijn in een relatief stabiele en coherente regimecontext te opereren, is destabilisatie de geleidelijke en zichzelf versterkende ontbinding van stabiliteit, voorspelbaarheid en coherentie van hun omgeving. Voor gevestigde partijen is het navigeren van dergelijke divergentie veel uitdagender dan een context die wordt gedomineerd door een duidelijk en coherent regime. Tegelijkertijd zorgen de toegenomen diversiteit, conflicten en spanningen voor ruimte voor nieuwkomers en hun kijk op de problemen en oplossingen, waardoor compleet nieuwe handelingsperspectieven en allianties ontstaan die daarvoor zeer onwaarschijnlijk waren.   

 De onderzoeksvraag die centraal staat in dit proefschift is: Hoe kunnen we transitiedynamiek begrijpen tussen een oud regime dat destabiliseert en een nieuw regime dat nog niet is gevormd, wat zijn de implicaties voor partijen die gewend zijn te opereren in een regimecontext en hoe kunnen zij een dergelijk regimevacuum navigeren?