Hoe wordt de Nederlands wet- en regelgeving beleefd door mensen zonder verblijfsrecht? Dat onderzocht Mieke Kox van Erasmus School of Law. In totaal sprak Kox met 105 mensen zonder verblijfsrecht over hun ervaringen. Haar onderzoek laat zien dat het recht een destructieve uitwerking heeft op de levens van deze groep. "Het recht is zo niet bedoeld en is door een morele ondergrens gezakt."
Stel, je zit zonder verblijfsvergunning in Nederland zonder enig perspectief op een legaal verblijf. Wat als je dan een aanbod krijgt om met hulp van een NGO een leven op te bouwen in je geboorteland? Een van de geïnterviewden uit het proefschrift van Mieke Kox zette uiteindelijk die stap. Sani (niet zijn echte naam) uit Nigeria besloot ‘vrijwillig’ terug te keren en kreeg steun om een taxi aan te schaffen. Kox sprak enkele maanden later een gedesillusioneerde Sani in zijn geboorteland. “Zijn situatie in Nederland was uitzichtloos, dus besloot hij uiteindelijk terug te gaan,” vertelt ze. “Maar toen zijn taxi al snel kapotging viel hij terug in armoede en dacht hij alweer na over een terugkeer naar Europa. Dat gold voor de meeste mensen die ik daar sprak.”
Het is een van de vele verhalen die de promovenda aanhoorde voor haar proefschrift. In totaal sprak Kox met 105 onrechtmatig verblijvende vreemdelingen, waarvan dus een deel besloot mee te werken aan hun terugkeer. Haar onderzoek is erop gericht om te kijken hoe de Nederlands wet- en regelgeving beleefd wordt door deze vreemdelingen en geeft tegelijk een ontluisterend inkijkje in het leven van deze groep. Ze volgde een deel van deze vreemdelingen gedurende drie jaar, woonde onder meer vertrekgesprekken bij van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V), ging mee naar demonstraties en was er zelfs getuige van hoe de marechaussee onder groot verzet een Turkse man op het vliegtuig probeerde te zetten voor zijn uitzetting. Zo kreeg ze inzicht in de werking van het recht voor deze groep.
De macht(eloosheid) van het recht
Onrechtmatig verblijvende vreemdelingen (vaak aangeduid als illegalen) worden vaak als een groep gezien, maar het onderzoek van Kox laat zien dat er veel diversiteit is. Waar arbeidsmigranten zonder legale status vaak een relatief normaal leven leiden en werken, terwijl ze weten dat ze terug moeten wanneer ze gepakt worden, worden uitgeprocedeerde asielzoekers hard geraakt. “Mijn onderzoek laat zien hoe groot de uitwerking is van het recht op de levens en toekomstplannen van deze groep. Het recht is machtig, maar tegelijk machteloos omdat de overheid het recht niet kan afdwingen en circa de helft van de vreemdelingen niet uitgezet krijgt.”
Door de morele ondergrens
Van de gesprekken is met name de onmacht en uitzichtloosheid de promovenda bijgebleven. Van kinderen die buiten het kinderpardon vielen en naar een land werden uitgezet waar ze nooit zijn geweest, tot mensen die de hoop op het stichten van een gezin zien vervliegen. Velen belanden op straat of worden meermaals vastgezet zonder dat een strafbaar feit wordt gepleegd. “Het recht wordt gebruikt om het deze groep zo moeilijk mogelijk te maken. Maar hier is het recht niet voor bedoeld, zeker als je ziet dat het beoogde effect niet gehaald wordt”, zegt Kox. “In mijn proefschrift beargumenteer ik dat het recht door de morele ondergrens is gezakt.”
5-0 achter
Volgens Kox kleven daar niet alleen juridische bezwaren aan, maar werkt dit ook contraproductief. Zo sprak de promovenda vreemdelingen die wel van plan zijn terug te keren, maar die eerst wat geld wilden sparen. Zij raakten al hun bezit (soms meermaals) kwijt zodra ze in bewaring kwamen. “De mensen die ik sprak vinden het beleid oneerlijk en gaan in de verzetstand. Iemand als ‘illegaal’ labelen helpt ook niet. Hierdoor sta je een gesprek met 5-0 achter. Als je begint met uitleggen waarom hij of zij hier niet kan zijn, begin je een gesprek heel anders.”
In veel gevallen is (al dan niet gedwongen) terugkeer niet mogelijk, zeker bij landen die niet meewerken. En het voorbeeld van de Nigeriaanse Sani laat zien, dat zelfs na een terugkeer de hoop op een beter leven in Europa blijft voortbestaan. Ook voor de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) leidt het huidige beleid tot worstelingen. Zij horen steeds vanuit de politiek dat het strenger moet, waardoor het beeld ontstaat dat de uitvoering faalt. Kox: “Maar bij het DT&V doen ze alles wat binnen hun mogelijkheden ligt. De werkelijkheid is vaak een stuk weerbarstiger en daarom is het belangrijk om het eerlijke verhaal te communiceren. Zo creëer je ook reëlere verwachtingen en meer begrip rondom migratie.”
- Promovendus
- Meer informatie
Mieke Kox werd onlangs door NRC geïnterviewd over haar onderzoek. Lees het artikel hier.
- Gerelateerde content
