De zorg doet een groot beroep op de maatschappij en de balans is zoek, dat concludeert Françoise Johansen van DRIFT (Erasmus School of Social and Behavioral Sciences) in haar proefschrift. Ze bestudeerde verschillende vernieuwende initiatieven in de zorg. In haar proefschrift pleit de promovenda ervoor dat de nadruk in de zorg verlegd wordt van ziekten naar gezondheid. “De meest duurzame zorg is de zorg die we niet hoeven afnemen.”
Je onderzoek is een pleidooi voor een radicaal andere kijk op zorg en gezondheid. Waarom is dat nodig?
“De zorg kost steeds meer geld en er zijn meer mensen nodig om alle zorg te kunnen verlenen. Ook wordt de bevolking steeds ouder met meer chronische ziekten. We koersen af op een situatie waarbij het lastig wordt om de zorg te leveren aan de mensen die het nodig hebben. De zorg doet een groot beroep op de maatschappij en de balans is zoek. Er is steeds meer specialistische zorg en er kan steeds meer, dus doen we dat ook. Als je iets hebt, zijn we gewend dat dat opgelost wordt. We zijn in Nederland bijna verwend. In het transitiedenken zeggen we dan dat een systeem vastloopt door zijn eigen succes. De levensverwachting is zo hoog omdat we succesvol zijn in het bestrijden van ziektes.”
Wat is de oplossing?
“Het verbeteren van het bestaande systeem, denk aan kosten besparen of meer betrouwbare diagnoses, is niet genoeg. Ik denk dat de zorg te sterk gefixeerd is op behandeling, maar de meest duurzame zorg is de zorg die we niet hoeven afnemen. We leven weliswaar steeds langer, maar niet per se gezonder. Daarom is een paradigmaverschuiving nodig waarbij de focus verlegd wordt van ziekten naar gezondheid. In mijn proefschrift noem ik dat gezonde zorg. Dat is een perspectief op zorg dat mensgericht en economisch houdbaar is en waarbij ook oog is voor de ecologische voetafdruk van de zorg.”
Er is steeds meer aandacht voor preventie, denk aan het preventieakkoord. Is die transitie niet al begonnen?
"Er is gelukkig meer aandacht voor preventie en leefstijl. Maar om als arts hierover echt het gesprek aan te gaan met een patiënt kost tijd. In de praktijk is het dan makkelijker om een bloeddrukverlager voor te schrijven. Als je de transitiemodellen erop loslaat, dan zie dat er onrust en destabilisatie gaande is. Het zorgsysteem piept en kraakt en dat begint pijn te doen. Denk aan private equity partijen die de markt bestormen en die praktijken overnemen, maar tegelijk huisartsenposten sluiten. Ook de jeugdzorg staat er slecht voor met lange wachttijden. Voor mijn onderzoek heb ik gekeken naar koplopers die zorg anders benaderen en organiseren om te kijken welke lessen we daaruit kunnen trekken.”
En… wat kunnen we leren van deze koplopers?
“Een mooi voorbeeld is ‘Positieve gezondheid’. Dat is begonnen als een nieuwe definitie van gezondheid. Dit betekent dat je gezondheid niet langer ziet als de afwezigheid van ziekten, maar dit breder benadert met meer nadruk op veerkracht en zelfregie. Ze hebben dat vertaald naar een gesprekstool voor artsen. In Limburg is hiermee geëxperimenteerd en dit leidde tot 25 procent minder doorverwijzingen naar het ziekenhuis. Inmiddels is er ook een Instituut voor Positieve Gezondheid.”
Ook Buurtzorg is een goed voorbeeld. Sinds de start in 2006 hebben zij een grote stempel op de zorg weten te drukken. Tegen de stroom in deden zij niet mee met het opknippen van verantwoordelijkheden. Buurtzorg werkt met zelfsturende teams en kent zo min mogelijk managementlagen. Ze betrekken de buurt en het sociale systeem bij de zorg. Het hielp dat zij met Jos de Blok een charismatische leider hebben met een duidelijke visie op zorg. Zijn credo is: ‘geef de zorg terug aan de zorgprofessionals’.”
Hoe kijk je naar de toekomst van de zorg?
“We weten niet hoe de zorg er precies uit gaat zien, maar een langetermijnperspectief ontbreekt nu. Beleidsplannen gaan vaak maar een kabinetsperiode mee, maar we moeten minstens 25 jaar vooruitkijken en scenario’s ontwikkelen. Dat gebeurt echt nog te weinig. Voor mij is het een eyeopener dat gezondheid grotendeels buiten het zorgsysteem wordt gerealiseerd. Denk aan leefstijl, maar ook aan de kwaliteit van de leefomgeving en de luchtkwaliteit. De zorgtransitie raakt ook de voedsel- en mobiliteitstransitie.”
Wat ga je doen na je promotie?
“Ik ga werken bij de Groene Zorg Alliantie. De zorg is een grote industrie geworden die bijdraagt aan klimaatverandering. Tijdens de Covidpandemie is zichtbaar geworden hoeveel afval er wordt geproduceerd. Ook zitten er steeds meer hormonen en medicijnresten in het afvalwater. De zorg draagt dus ook bij aan onze ongezondheid. Ik zie ernaar uit om mijn onderzoek nu concreet te maken en bij te dragen aan het vergroenen van de zorg.”
- Promovendus
- Gerelateerde content
