'Een politiek van de dood', zo zou je volgens promovenda Eva van Gemert (Erasmus School of Social and Behavioural Sciences) het Europese migratiebeleid kunnen noemen. Toch doet de Europese Unie een beroep op Europese humanitaire waarden om mensenlevens te redden. In haar proefschrift laat ze zien hoe die ogenschijnlijke tegenstelling samen kan gaan. Hiervoor kijkt Van Gemert naar de periode van 2015-2020 toen de EU een migratiecrisis uitriep.
Waarom kijk je juist naar de periode 2015 tot 2020 toen de EU de migratiecrisis uitriep?
"In mijn proefschrift begin ik met het verhaal van baby Sophia. Zij werd in 2015 geboren op een van de schepen van een Europese reddingsmissie, die haar moeder vlak daarvoor had gered van de verdrinkingsdood in de Middellandse Zee. Een paar maanden daarvoor vergingen twee boten en verdronken bijna 900 migranten in korte tijd. Hoewel de schipbreuken niet uitzonderlijk zijn, werd dat moment door de EU aangegrepen om een migratiecrisis uit te roepen. Dat gebeurde op een specifieke manier: door een beroep te doen op de humanitaire waarden van Europa. Tegelijkertijd werd Europa’s politiek van de dood gewoon voortgezet. Als onderzoeker vind ik het interessant om te zien wat er dan gebeurt en wat we hiervan kunnen leren over Europa."
Operation Sophia is een van de casussen uit je proefschrift. Waarom is dat voor jou interessant?
"Deze missie heette eerst de European Union Naval Force Mediterranean, maar dit werd al gauw omgedoopt tot Operation Sophia. Operation Sophia is officieel een militaire missie gericht op het tegengaan van mensensmokkel. Daarmee is het een voortzetting van het geweld dat de Europese migratiepolitiek kenmerkt. Door Federica Mogherini, toen hoge commissaris van de EU, werd gezegd, ‘het bestrijden van mensensmokkel is een manier om levens te redden’. Maar Operation Sophia moest vooral voorkomen dat mensen de oversteek naar Europa maakten, in plaats van mensen op zee te redden. Uiteindelijk gebeurde dat laatste wel en is de missie stopgezet."
De missie stoppen omdat deze te succesvol werd. Dat klinkt nogal hypocriet...
"Het gaat mij niet om vast te stellen of het hypocriet is, maar ik stel in mijn proefschrift de vraag hoe, wat ik ‘de politiek van de dood’ noem, en humanitarisme naast elkaar kunnen bestaan, en elkaar kunnen versterken. Tijdens mijn onderzoek bij Operation Sophia werd continu een appel gedaan op liberale waarden en de mensenrechten waar Europa zoveel waarde aan hecht. Zo van: ‘wij Europeanen kunnen het toch niet over ons hart verkrijgen dat er zoveel mensen verdrinken’. Deze verbeelding van Europese humaniteit komt in alle casussen terug. Europese humaniteit is een tegenstelling, want als je uitgaat van een universeel idee van mensheid, kan dat niet Europees zijn. Dat is de spanning, want Europa doet een universele claim op compassie, en past dat tegelijkertijd selectief en gewelddadig toe."
Waar komt dit vandaan?
"Mensheid was nooit een universeel begrip, maar gold vanaf het begin voor een heel specifieke groep mensen, namelijk witte Europese kolonisatoren. Zij konden zichzelf pas als ‘mens’ begrijpen via een niet-menselijke Ander, het gekoloniseerde subject. En dat is eigenlijk onveranderd gebleven. Het is subtieler geworden, maar het idee van mens zijn, zoals Europa dat begrijpt, blijft heel selectief. De plek van de niet-menselijke Ander is voor een belangrijk deel ingenomen door de figuur van de Migrant. Dat maakt het mogelijk om heel veel geweld uit te oefenen onder het mom van grensbeleid, en uit naam van de menselijke waarden van Europa. De Europese 'migratiecrisis' betekent dus eigenlijk de voortzetting van koloniale verhoudingen in een nieuwe vorm."
Wat betekent dit beroep op Europese humaniteit voor de migratiecrisis?
"Er gebeuren twee dingen. Aan de ene kant wordt een Europese geschiedenis van uitbuiting en geweld onzichtbaar gemaakt. Aan de andere kant zorgt het ervoor dat Europa zelf zich kwetsbaar en bedreigd voelt. Dat wordt dan een reden om nog meer geweld in te zetten om Europa te beschermen, oftewel een politiek van de dood."
Wie moeten jouw proefschrift gaan lezen?
"Wat ik zeg is geen nieuws voor mensen uit de Global South, die ervaren de selectiviteit van humaniteit aan den lijve. Dit is in de eerste plaats een proefschrift voor witte mensen. Ik denk dat witheid een veelkoppig monster is dat continu van alle kanten aangevallen moet worden. Het is belangrijk voor witte mensen om te zien dat zij niet onschuldig zijn, maar medeplichtig worden gemaakt aan het witte geweld, zelfs als ze dat niet willen. Dan wordt ook verzet mogelijk."
- Meer informatie
Op 5 november was Eva van Gemert te gast bij NPO Radio 1 om te vertellen over haar proefschrift. Bekijk of beluister het hele fragment hier.
- Gerelateerde content
