Bestaat er zoiets als een duurzame en authentieke vakantie?

De coronapandemie raakt het toerisme keihard, maar de verwachting is dat deze industrie straks zal floreren als nooit tevoren. Dat blijkt al uit de tienduizenden aanmeldingen voor proefvakanties in Zuid-Europa. Tegelijkertijd klinkt de roep steeds luider om niet meer terug te keren naar hoe het was, met overtoerisme in steden als Venetië en Amsterdam. Ook is de CO2-voetafdruk vanwege de vliegreizen groot. Met het oog op klimaatverandering en de negatieve gevolgen voor inwoners, is steeds meer aandacht voor de ontwikkeling van duurzame en authentieke vakanties.

Authenticiteit en duurzaamheid als containerbegrippen

Maar gaan duurzaamheid en authenticiteit wel samen met toerisme en hoe ziet dat er dan uit? Dat ligt er volgens Cornelisse maar net aan wie je het vraagt: “Er zijn zoveel stakeholders in toerisme en die hebben allemaal een ander belang. Je hebt reisorganisaties, lokale bewoners, overheden, NGO’s en dan nog tal van indirecte stakeholders, zoals lokale ondernemers die ook van toerisme profiteren. De termen duurzaamheid en authenticiteit worden te pas en onpas gebruikt en zijn containerbegrippen geworden.” Zo kan voor een reisorganisatie authenticiteit een marketingterm zijn om toeristen aan te trekken, terwijl een regionale overheid authenticiteit als instrument ziet om het lokale culturele erfgoed in stand te houden.

Ontwrichting bij Quechua’s in Peru

Een goed voorbeeld waar conflicterende belangen samenkomen, trof de promovendus aan tijdens veldwerk in Peru. Ze verbleef daar bij Quechua’s, waar een Amerikaanse NGO kleinschalig toerisme had ontwikkeld om zo de lokale cultuur te kunnen conserveren. Toeristen kregen een ‘authentieke’ ervaring geboden en konden in basic huisjes bij families verblijven. De participerende families waren erg blij met de inkomsten en via het opgedane netwerk kwam het zelfs voor dat hun kinderen in het buitenland konden studeren. “Maar het werkte ook ontwrichtend, omdat een groot deel van de families niet meeprofiteerde, alleen de lokale elite. Bovendien wilden de families al snel meer toeristen ontvangen en meer huisjes bouwen.”

Money Talks

“De NGO stak daar een stokje voor en dan zie je ‘money talks’; stakeholders met het geld hebben het voor het zeggen. Bovendien dwong de NGO de inwoners om hun leefstijl in stand te houden”, zegt de promovendus. In Lapland zag Cornelisse iets vergelijkbaars.  De Finse overheid ziet toerisme vooral als kans om de leegloop van het rurale gebied tegen te houden en houdt er een interpretatie van duurzaamheid op na die je als toerist niet zo snel zou verwachten, constateert ze. West-Europese duurzaamheidscertificaten werden bijvoorbeeld puur behaald om meer toeristen te trekken, omdat reisorganisaties in landen als Zwitserland en Nederland deze certificaten nu eenmaal van hun lokale partners verlangen.

Klimaatverandering als voordeel

Cornelisse: “De natuur staat voor de Finnen echter in dienst van de mens, en niet andersom. Dat komt door hun relatie met de natuur. In een rapport las ik letterlijk: ‘klimaatverandering speelt ons in de kaart want Spanje als bestemming wordt nu te heet in de zomer en de sneeuw in de traditionele wintersportgebieden verdwijnt in de winter’. Dat is met ons begrip van natuur misschien moeilijk te begrijpen, maar het is wel hoe de Finnen dit verstaan.”

Volgens de promovendus laten de voorbeelden zien hoe moeilijk beide begrippen zich laten vangen. Het hangt er maar net vanaf wat de achtergrond van de stakeholders is. Zo ook binnen het relatief jonge vakgebied van Tourism Studies dat pas in de jaren ’60 is opgekomen. Waar in het begin van Tourism Studies de ontwikkeling van toerisme vooral als sociaal-cultureel ontwrichtend werd gezien voor lokale leefgemeenschappen, was in de jaren ’80 juist de tendens dat toerisme een middel kan zijn om die gemeenschappen een sociaaleconomische boost te bieden.