Waarom toeristen plekken uit oorlogen bezoeken

De termen ‘oorlog’ en ‘toerisme’ lijken op het eerste gezicht moeilijk te verenigen. Toch neemt het aantal oorlogstoeristen jaarlijks toe. Dit zijn mensen die om uiteenlopende redenen plaatsen bezoeken die verwant zijn aan twintigste-eeuwse conflicten. Driessen deed kwalitatief onderzoek naar vier groepen bezoekers: Nederlandse militairen die op slagveldtour gaan, Bosniëveteranen die een terugkeerreis ondernemen, Europese jongeren die in hun vakantie vrijwilligerswerk doen op voormalige oorlogslocaties, en deelnemers aan de jaarlijkse vredesmars naar Srebrenica.

In contact komen met het oorlogsverleden

Deze groepen worden in eerste instantie niet meteen gezien als ‘toeristen’, maar hun gedrag heeft wel toeristische kenmerken. Ze doen bijvoorbeeld aan sightseeing of staan op een camping. Driessen stelt dat het hedendaags oorlogstoerisme draait om de behoefte om op een intieme, emotionele en betekenisvolle manier in contact te komen met het oorlogsverleden. Oorlogstoeristen willen bijvoorbeeld op een andere manier over de geschiedenis leren of emotioneel geraakt worden. Ze geven aan door naar een plek af te reizen, je perspectief op de geschiedenis verandert en het persoonlijker wordt. Soms kan ook plichtsbesef meespelen of het gevoel dat je ‘iets moet’ met de geschiedenis.

Bosniëveteranen op terugkeerreis

Een van de deelstudies in het proefschrift gaat over Nederlandse veteranen die terugkeren naar hun uitzendgebied in voormalig Joegoslavië. Dat veteranen terugkeren naar locaties van hun missie is geen nieuw fenomeen – we zien dit bijvoorbeeld ook al gebeuren na de Eerste Wereldoorlog. Maar dat veteranen teruggaan naar een gebied waarin het Nederlandse leger en de VN op zijn zachts gezegd geen heldenrol hebben gespeeld, is opvallend. Wat brengt deze veteranen ertoe terug te gaan naar Bosnië?

Losmaken van negatieve beeldvorming

Driessen concludeert in haar onderzoek dat de negatieve beeldvorming over de Nederlandse Bosniëmissie ervoor zorgt dat veteranen moeite hebben met het vertellen over hun oorlogservaringen, ook aan hun directe familie en vrienden. Teruggaan naar voormalig Joegoslavië kan hen helpen zich los te maken van de bestaande negatieve beeldvorming. De confrontatie met plekken uit het verleden kan ervoor zorgen dat bepaalde herinneringen makkelijker opgeroepen kunnen worden.

Onderdeel van verwerkingsproces

“Ze zien de reis als een mogelijkheid om het te verwerken of als laatste stap in een behandeltraject. Ruiken hoe het rook, hoe het eruit zag.”, vertelt Driessen. “Sommige veteranen hebben een schuldgevoel naar de bevolking toe en zijn vooraf bang voor hun oordeel. Tijdens hun reis worden ze vaak verrast over relatief milde houding waarmee ze ontvangen worden, uitzonderingen daargelaten. Het gesprek aangaan met de lokale bevolking helpt bij het verwerken en het in perspectief stellen van hun ervaringen.”