Niels Hexspoor, docent Filosofie bij ALASCA in Amsterdam, heeft de NWO Promotiebeurs voor leraren ontvangen. Met de beurs start Hexspoor per 1 mei een onderzoekstraject naar een lespakket over ecologische ethiek voor middelbare scholen. Onder leiding van promotoren Vincent Blok en Liesbeth Noordegraaf-Eelens zal hij deze uitwerken in een vijfjarig onderzoekstraject bij ESPhil.
Door middel van een ethiek waarin niet mensen, maar objecten centraal staan wil Hexspoor leerlingen onderwijzen in hoe ze in de toekomst moeten omgaan met waardenconflicten die door de klimaatcrisis ontstaan. We interviewden de toekomstig promovendus over zijn onderzoeksplannen: 'Er is veel betrokkenheid onder leerlingen bij de klimaatcrisis. Mijn onderzoek is een antwoord op die betrokkenheid.'
Wat was je eerste reactie toen je hoorde dat je de beurs toegekend had gekregen?
“Ik was uitzinnig blij. Ik koester al vrij lang de droom om te promoveren en tegelijkertijd wil ik niet stoppen met lesgeven in het middelbaar onderwijs, dus deze combinatie van onderzoek doen en lesgeven is perfect voor mij. Dus ik heb juichend mijn vriendin en mijn moeder opgebeld en daarna wilde ik heel stoïcijns verder met het nakijken van toetsen wetenschapsfilosofie, maar dat ging dus echt voor geen meter. Toen ben ik maar in de buurt een Surinaams broodje gaan eten en een eind gaan wandelen (sorry V5…)”
Op de website van NWO geef je aan dat de door jouw te ontwikkelen ecologische ethiek gericht op objecten in plaats van mensen. Waarom is deze aanpak van belang als thematiek voor filosofielessen op middelbare scholen?
“Om die vraag te beantwoorden moet ik eerst wat uitleggen over filosofielessen in het middelbaar onderwijs. Middelbare scholen zijn over het algemeen sterk gericht op specialismes. Als docent Aardrijkskunde weet je alles over de aarde, als docent Maatschappijleer alles over hoe de politiek en samenleving werken en als docent Economie weet je alles over de financiële wereld. Er zijn echter problemen in de samenleving, zoals de klimaatcrisis, die niet gebaat zijn bij zulke specialisering. Als je als docent leerlingen wil laten nadenken over mogelijke manier om met de klimaatcrisis om te gaan en ze uiteindelijk aan wil zetten tot handelen, heb je interdisciplinaire kennis en vaardigheden nodig.
“Het schoolvak Filosofie is in staat om zo’n interdisciplinair vak te zijn omdat filosofen in staat zijn om een gesprek te voeren over de waarden die impliciet of expliciet in andere vakgebieden naar voren komen. Het vak Filosofie is dus in staat om leerlingen te leren omgaan met waardenconflicten die ontstaan door de klimaatcrisis. Dit vraagt van het vak Filosofie een meer thema-gerichte aanpak – waar het vak Filosofie nu nog gericht is op de deelgebieden van de filosofie zoals kenleer, wetenschapsfilosofie, ethiek en antropologie. Deze themagerichte aanpak is dus de komende jaren de inzet van de vernieuwing van het vak. Mijn onderzoek wil een bijdrage leveren aan dit themagericht filosofie-onderwijs door een lespakket te ontwikkelen over klimaatethiek.”
Filosofielessen zijn dus bij uitstek geschikt om ingewikkelde, vakoverstijgende en urgente kwesties als klimaatverandering in te behandelen. Hoe wil je leerlingen in jouw te ontwikkelen lespakketten leren nadenken over – en omgaan met – de klimaatcrisis?
“Het lespakket zal ik baseren op de ecologische ethiek die ik ga ontwikkelen. Een ecologische ethiek is belangrijk, omdat bestaande ethische theorieën zoals deugdethiek, utilisme en plichtethiek fundamenteel humanistisch zijn: het gaat dan om goede menselijke eigenschappen, menselijke berekeningen of het gebruiken van de menselijke rede om te kijken hoe je een waardenconflict op moet lossen. Dit probleem wordt helaas niet opgelost als je deze menselijke waarden uitbreidt met ecologische waarden: dit leidt weer tot eindeloze discussie over of de natuur op zichzelf een waarde of een doel heeft. Met een ecologische ethiek wil ik beide standpunten combineren en nog fundamenteler doordenken door de relatie tussen mens en natuur als uitgangspunt van een ethiek te nemen. Ik ga onderzoek doen naar de normatieve aspecten van deze relatie door gebruik te maken van de affordance theory van James Jerome Gibson: natuurlijke dingen nudgen ons gedrag een bepaalde kant op. In hoeverre zit hier een ethische component in?”
Waarom denk je dat je deze beurs gekregen hebt?
“Ik denk allereerst omdat er veel betrokkenheid onder leerlingen is bij de klimaatcrisis. Leerlingen komen vaak met vragen naar me toe die hierover gaan, of ze nu fan zijn van Greta Thunberg of van Thierry Baudet. Daarnaast ziet ook de overheid zelf het belang van het betrekken van leerlingen bij de politiek. Met de wet ‘Verduidelijking Burgerschap’ uit 2021 heeft de overheid het onderwijs tot taak gesteld om actief burgerschap en sociale cohesie te bevorderen. Mijn onderzoek is een antwoord op de betrokkenheid van de leerlingen en de opdracht van de overheid.”
Wat hoop je dat leerlingen meenemen uit je lessen?
“Het lespakket ga ik zelf in de praktijk brengen in het kader van onze schooleigen leerlijn ‘Filosofie & Technologie’ – ook wel liefkozend FiloTechno genoemd. Ik hoop allereerst dat leerlingen kritisch leren denken over mogelijke oplossingen van de klimaatcrisis, dat ze bijvoorbeeld zowel de grenzen alsook de kansen zien van het gebruik van technologie in relatie tot de natuur. Daarnaast hoop ik vooral ook dat leerlingen zich gesterkt voelen om hun stem te laten horen en dat ze de lokale en nationale politiek weten te vinden.”
- Meer informatie
Niels Hexspoor is docent Filosofie op de middelbare school ALASCA, een school voor interdisciplinair onderwijs op Zeeburg in Amsterdam die valt onder de scholenkoepel Esprit.
