Publieksfilosofie De populariteit van filosofie zit de laatste jaren in Nederland flink in de lift. Hoe komt dat? ,,In deze tijd kun je niet aan existentiële vragen ontsnappen.”
Dit artikel verscheen op 10 augustus in de NRC van de hand van Jonasz Dekker. Het volledige artikel is te lezen op de pagina van de NRC.
"Op 15 april 1980 begeleidden zo’n vijftigduizend mensen de Franse filosoof Jean-Paul Sartre naar zijn laatste rustplaats. De drie kilometer lange, spontaan ontstane stoet trok dwars door Parijs, van het ziekenhuis Broussais naar de begraafplaats van Montparnasse. Sartre was een filosoof met een rockster-achtige status, die samen met zijn partner Simone de Beauvoir het publieke domein met zijn reusachtige intellect en charisma decennialang begeesterde. Na Sartre genoot geen westerse filosoof nog een dergelijke mate van publieke adoratie. Dat wil echter niet zeggen dat de filosofie minder populair is geworden.
Integendeel, in Nederland is de populariteit van filosofie de laatste jaren zelfs opvallend hard gestegen. Uit cijfers van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap blijkt dat in 2023 zo’n dertig procent meer studenten filosofie zijn ingeschreven dan in 2018. Aan bijvoorbeeld de Erasmus Universiteit Rotterdam is het aantal aanmeldingen voor de opleiding filosofie in tien jaar verdubbeld en de opleiding ‘Wijsbegeerte van een Bepaald Wetenschapsgebied’ groeide zelfs van tachtig naar driehonderd studenten. Die stijging heeft ook te maken met de sterke aanwezigheid van filosofie buiten de universiteiten. De opmars ving aan in de jaren negentig. Het meest in het oog springende voorbeeld is Filosofie Magazine dat in 1992 door door Roeland Dobbelaer werd opgericht en daarna onder voormalig Denker des Vaderlands wijlen René Gude verder groeide. Gude maakte zich daarnaast zijn leven lang, samen met filosoof en middelbare schooldocent Dick Oosthoek, hard voor het vak filosofie in het middelbaar onderwijs. Die inzet bleek vruchtbaar: waar er rond de eeuwwisseling nog zo’n zeshonderd leerlingen eindexamen deden in de filosofie, zijn dat er tegenwoordig bijna vijfduizend.
De groeiende belangstelling voor filosofie laat ook de boekenmarkt niet ongeroerd. Het aantal boeken onder de noemer ‘Algemene Filosofie’ dat boekhandels die zijn aangesloten bij Libris en Blz. de afgelopen vijf jaar verkocht steeg met 25 procent. Het CPNB en KVB Boekwerk merken eveneens een opmerkelijke toename in de verkoop van filosofieboeken. Buiten de boekenmarkt is dezelfde trend merkbaar: de Amsterdamse afdeling van het Britse cursusinstituut The School of Life (van filosoof Alain de Botton) beleeft naar eigen zeggen een ‘recordzomer’ en het aantal deelnemers aan cursussen van de Internationale School voor de Wijsbegeerte (ISVW) is in vijftien jaar verdubbeld. Daarnaast zijn evenementen als de Maand en de Nacht van de Filosofie tegenwoordig binnen een mum van tijd uitverkocht.
Filosofische traditie
Dat blijft niet onopgemerkt: het buitenland kijkt met jaloezie naar onze filosofische traditie, aldus Stine Jensen, hoogleraar publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit. „Vooral de hoeveelheid filosofische festivals, de positie van Denker des Vaderlands en de leerstoel publieksfilosofie zijn uniek.”
Volgens Daan Roovers, voormalig Denker des Vaderlands, Eerste Kamerlid (GroenLinks) en oud-hoofdredacteur van Filosofie Magazine, zou je de recente opleving van de filosofie tweeledig kunnen duiden. Aan de ene kant speelt de secularisering van onze maatschappij een rol. Vorig jaar bleek uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau SCP dat er in Nederland voor het eerst meer mensen niet dan wel gelovig zijn. Religie vervulde in de verzuilde maatschappij een betekenis- en zingevende rol. Religie bood houvast. Na de dood van God zoeken mensen nu toevlucht in de filosofie.
Maar belangrijker nog dan secularisering is volgens Roovers de manier waarop we informatie tot ons nemen. Die is de afgelopen jaren flink gefragmenteerd geraakt. „We hebben niet één publieke omroep maar wel twintig. En niet twee of drie politieke partijen, maar ook wel twintig. Dan komen daar ook nog eens de sociale media overheen. Die democratisering van informatietoegang betekent ook een enorme versnippering van de informatievoorziening.” Mensen hebben daardoor een sterke behoefte aan een consistent wereldbeeld. Versnippering van informatie brengt onrust, zeker in tijden van crises en maatschappelijke omwentelingen. Als poging om orde in de chaos te scheppen trekken we naar de filosofie. Roovers: „In chaotische tijden voelen we de behoefte om uit te zoomen, om van een afstandje te kijken. Om te proberen één verhaal te maken waarin alle elementen van een gebeurtenis een logische plek krijgen. Neem de coronacrisis: om al die biologische, politieke en ethische dimensies van zo’n enorme crisis een plek te geven, vragen we filosofen om duiding.”
Lees verder op de pagina van NRC."