Bart Leeuwenburgh, Universitair Docent Geschiedenis van de Wijsbegeerte, heeft zijn nieuwe boek De betoverde wereld van Balthasar Bekker gepubliceerd bij Boom. Lees verder voor een beschrijving van het boek, Leeuwenburghs verhaal over de aanleiding tot het schrijven en hertalen van dit werk, en zijn ervaringen daarmee.
Spraakmakende bestseller uit de zeventiende eeuw
De Duivel, heksen, tovenaars, spoken, geesten, betoverden en bezetenen staan centraal in deze hertaalde bloemlezing uit De Betoverde Wereld. Dit vierdelige boekwerk van de Nederlandse predikant en theoloog Balthasar Bekker (1634-1698) sloeg eind zeventiende eeuw in als een bom. Al direct na publicatie van de eerste twee delen in 1691 brak er een ware pamflettenoorlog uit.
Eigen interpretatie van de bijbel
Wat had Balthasar Bekker gedaan? Op grond van zijn eigen interpretatie van de Bijbel en met argumenten ontleend aan de filosofie van Descartes (1596-1650) beargumenteerde hij dat allerlei verhalen over duivelse praktijken gewoon sprookjes waren. Bekker wilde het bijgeloof de wereld uit helpen, niet in de laatste plaats omdat onschuldige mensen als heks of tovenaar op de brandstapel eindigden.
Niet iedereen nam hem dat in dank af. Bekkers onorthodoxe standpunt dat God de Duivel in de hel zou hebben vastgeketend was vooral streng gereformeerden een doorn in het oog. Als de Duivel geen macht had, wie was dan de veroorzaker van het kwaad op aarde? Misschien was Bekker zelf wel door de Duivel bezeten…
Met ongewone verhalen als Spelden plassen in Kampen, De bezeten papegaai en Bevallen van de Duivel brengt Bart Leeuwenburgh in dit boek Balthasar Bekkers betoverde wereld opnieuw tot leven.
Aanleiding
Nadat Leeuwenburgh in 2013 Het Noodlot van een Ketter, een biografie over Adriaan Koerbagh (1633-1669), had gepubliceerd, had hij nog geen enkel idee voor een nieuw boek, totdat Wiep van Bunge (Hoogleraar Geschiedenis van de Wijsbegeerte) hem erop wees dat hij bij het raadplegen van zeventiende-eeuwse manuscripten vaak op verhalen stuitte over spoken, geesten, heksen, tovenaars, bezeten mensen etc. "Daar is veel over te vinden, dus daar zou je een mooi boek over kunnen schrijven", aldus Wiep. Toen Leeuwenburgh zijn idee voorlegde aan zijn uitgever, Marc Beerens, was zijn reactie: "Dat boek van Bekker, De Betoverde Wereld, dat was toch een geruchtmakende 'bestseller', zou je dat niet willen hertalen?" Zo is het idee geboren om de meest interessante passages uit De Betoverde Wereld, een bloemlezing dus, te hertalen in modern Nederlands, inclusief verklarende voetnoten, illustraties en een uitgebreide inleiding over Bekker en zijn boek.
Schrijven/hertalen
Omdat veel zeventiende-eeuwse Nederlandse woorden in de loop van de tijd van betekenis zijn veranderd is hertalen een verraderlijk karwei. Je moet goed opletten wat er nu precies wordt bedoeld. Ook lagen destijds de regels voor spelling, interpunctie en syntaxis nog niet zo vast als nu. Daar kwam nog bovenop dat Bekker nogal lang van stof was. Sommige zinnen moest Leeuwenburgh soms in drieën of zelfs in vieren hakken om ze enigszins leesbaar te maken. Bij het maken van de hertaling heeft hij dankbaar gebruik gemaakt van de op internet vrij raadpleegbare historische woordenboeken van de Geïntegreerde Taalbank (GTB) van het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT), met name het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) en zo nodig, vanwege Bekkers Friese achtergrond, het Woordenboek der Friese Taal (WFT).
Leeuwenburgh sluit af met de volgende uitspraak: "Indachtig Bekker ben ik niet bijgelovig, maar nu de klus is geklaard ben ik tot de conclusie gekomen dat het geen toeval kan zijn dat ‘hertalen’, ‘hemel’ en ‘hel’ alle drie met een ‘h’ beginnen. Zoek het maar op in een etymologisch woordenboek!"
- Meer informatie
Voor meer informatie, zie de webpagina van Boom.