Kun je mensen aansprakelijk stellen als er burgers tijdens een gewapend conflict (bewust) worden uitgehongerd? Dat onderzocht Jolanda Andela (Erasmus School of Law) in haar proefschrift. Er is slechts een wetsartikel in het Statuut van Rome waar uithongering expliciet wordt genoemd. Toch betuigt de promovenda dat ook andere wetsartikelen voldoende aanknopingspunten bieden om betrokkenen te kunnen vervolgen.
Wat heb je precies onderzocht?
"Ik heb gekeken naar wat het internationaal strafrecht zegt over hongersnood die door gewapend conflict wordt gedreven. Op die manier wilde ik achterhalen of er mogelijkheden zijn tot het vaststellen van aansprakelijkheid en of je mensen hiervoor verantwoordelijk kunt houden. Door gewapend conflict gedreven hongersnood wil zeggen dat de voedselvoorziening in het geding komt, bijvoorbeeld door de manier van oorlogsvoering. Je kunt hierbij denken aan aanvallen op voedselvoorraden, het vergiftigen van waterbronnen, of wanneer landbouwvoorzieningen worden vernietigd."
En wat zegt het internationaal strafrecht hierover?
"Van de 69 artikelen in het Statuut van Rome zegt maar een artikel expliciet iets over uithongering. Daarin staat dat het opzettelijk gebruikmaken van uithongering van burgers als methode van oorlogvoering illegaal is. Toch is het praktisch gezien een vrij onbruikbaar wetsartikel. Dat komt omdat je een speciale en hoge mate van intentie moet aantonen en dat is heel lastig te bewijzen. Zelfs als er voedselvoorzieningen worden geraakt is het moeilijk om aan te tonen dat dit bewust is gedaan met het doel om mensen uit te hongeren."
Toch stel je in je proefschrift dat er wel degelijk mogelijkheden zijn om individuen aansprakelijk te stellen. Kun je dat uitleggen?
"Hoewel er maar een artikel is waar uithongering wordt genoemd, zijn er tal van wetsartikelen die alsnog aanknopingspunten bieden. Die heb ik in mijn proefschrift systematisch in kaart gebracht. Zo is moord of wilful killing (red. opzettelijk doden) illegaal. Dat kan ook gaan om situaties waarbij burgers bewust voedsel wordt onthouden waardoor mensen komen te overlijden. Toch blijft uithongering juridisch gezien een lastig concept. Waar bij het overhalen van de trekker en de daaropvolgende dood een duidelijk causaal verband kan worden vastgesteld, is het bij uithongering vaak lastiger om de verantwoordelijken aan te wijzen. Ook omdat iemand niet van de ene op de andere dag verhongert en er tal van factoren van invloed zijn op de intensiteit van de honger die iemand ondergaat of hongersnood bij een bevolkingsgroep."
Wat hoop je met je onderzoek te bereiken?
"Met mijn onderzoek onderbouw ik welke mogelijkheden en obstakels er zijn om individuen voor gewapend conflict gedreven uithongering verantwoordelijk te houden. Ik hoop dat het fungeert als een soort handboek voor rechters of voor de aanklagers van het Internationaal Strafhof die beslissen om over te gaan tot vervolging."
Je onderzoek is de laatst tijd akelig actueel. Hoe kijk je naar het conflict in de Gazastrook?
"Ik vind het diep triest. De escalatie van het geweld begon tijdens het schrijven van mijn conclusie dus ik haal het aan in mijn voorwoord. Op een gegeven moment kreeg ik een melding van een Tweet van de minister van defensie van Israël. Hij gaf daarin aan Gaza volledig te willen omsingelen en dat het gebied zou worden afgesloten van voedsel, stroom en water. Het is een absolute schending van het internationaal recht. Wat ik vooral opmerkelijk vond, was hoe duidelijk en bovenal schaamteloos dit werd uitgesproken. Het staat gewoon zwart-op-wit."
Denk je dat het in dit geval tot veroordelingen gaat leiden?
"Van de bijna tweehonderd landen hebben 124 landen het Statuut van Rome aanvaard. Israël heeft het Statuut niet geratificeerd, net als Rusland en de Verenigde staten overigens. Palestina heeft het Statuut wel geratificeerd, waardoor internationale misdrijven, die gepleegd worden in Gaza, toch onderzocht kunnen worden.
Daarnaast is Israël lid van de VN waar het Internationaal Gerechtshof onderdeel van is. Er loopt nu een zaak tegen Israël die is aangespannen door Zuid-Afrika omdat zij stellen dat er bewijs zou zijn van genocide. Deze zaak maakt zeker kans van slagen als Zuid-Afrika met duidelijk bewijs komt, maar het gerechtshof kan alleen landen aanklagen en niet individuen."
Wat voor implicaties kan het verder hebben?
"Het lijkt erop dat het onderwerp nu meer op de kaart staat. Mogelijk kan dit ook tot vervolging leiden in andere zaken. Denk aan Nagorno-Karabach. Daar ontstond hongersnood door een wegblokkade van december 2022 tot september 2023. Uiteindelijk is de burgerbevolking geëvacueerd uit het gebied, iets dat veel vragen heeft opgeroepen wat betreft de humanitaire aard ervan. De betrokkenen zijn daar vooralsnog mee weggekomen, maar ik hoop dat hier strafrechtelijk naar gekeken gaat worden."
- Onderzoeker
- Meer informatie
Op vrijdag 12 april 2024 verdedigt Jolanda Andela haar proefschrift 'Voedselsporen op kernbepalingen inzake internationale misdrijven: individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid voor door gewapend conflict gedreven hongersnood'.
- Gerelateerde content
