De rol van media in strafzaken is al jaren onderwerp van debat, en met de opkomst van sociale media actueler dan ooit. Iedereen heeft tegenwoordig een podium om zijn mening te geven – met soms verstrekkende gevolgen. Onlangs werd in België een arts in opleiding schuldig bevonden aan verkrachting. Toch kreeg hij geen celstraf, mede vanwege zijn blanco strafblad en veelbelovende toekomst. De uitspraak leidde tot grote verontwaardiging, zowel in België als in Nederland. In reactie daarop besloot YouTuber Acid de naam van de veroordeelde arts openbaar te maken. Maar waar de arts niet de cel in hoeft, hangt Acid nu wél een gevangenisstraf boven het hoofd. Joost Nan, hoogleraar Straf(proces)recht aan Erasmus School of Law, gaat in op het fenomeen trial by media en de mogelijke gevolgen van het onrechtmatig openbaar maken van iemands naam.
Zelf op zoek naar rechtvaardigheid
De Belgische arts in opleiding werd weliswaar schuldig bevonden, maar kreeg geen celstraf. De rechter vond een opschorting van de straf gerechtvaardigd, mede vanwege het blanco strafblad van de student, zijn jonge leeftijd en omdat hij "een getalenteerde en geëngageerde jongeman is die zowel privé als professioneel sterk wordt geapprecieerd." Het laatste deel van de motivering leidde tot flinke verontwaardiging op sociale media. Veel mensen vroegen zich af of het oordeel anders zou zijn geweest als het om iemand met een minder prestigieuze achtergrond ging. De Belgische YouTuber Acid vond de uitspraak onrechtvaardig en besloot het heft in eigen handen te nemen: in een video maakte hij de naam van de veroordeelde arts openbaar. Het was niet de eerste keer dat hij dit deed. Eerder kreeg hij een voorwaardelijke celstraf van drie maanden voor het verspreiden van de namen van studenten die betrokken waren bij de dood van Sanda Dia.
Trial by media
Volgens Nan is media-aandacht bij strafzaken een dubbelzijdig zwaard. “Media-aandacht voor (grote) strafzaken is even vanzelfsprekend als belangrijk. Zeker de buitenwereld is ermee gediend dat mensen meekrijgen dat en hoe het strafrecht wordt toegepast.” Maar hij waarschuwt ook voor het ontstaan van een tweede proces, buiten de rechtszaal: “Het gevaar bestaat wel dat hierdoor een tweede proces tegen een verdachte wordt gestart. Een proces met heel andere regels en uitkomsten. Het is zaak ervoor te waken dat dit niet het strafproces overschaduwt en eventueel zelfs beïnvloedt.”
Naam bekendmaken: niet zonder gevolgen
In Nederland hanteren media doorgaans terughoudendheid bij het noemen van namen van verdachten of veroordeelden. “De media hanteert de regel dat van verdachten de achternaam niet wordt genoemd”, zegt Nan. “Echter, soms hebben verdachten hiertegen zelf geen bezwaar en soms weet iedereen toch wel wie het is.” Maar deze regels worden door bijvoorbeeld influencers zoals Acid niet zo nauw genomen. Het onrechtmatig openbaar maken van een naam kan vergaande gevolgen hebben en is niet zonder consequenties. Nan legt uit: “In het lopende strafproces kan de rechter de onwenselijke media-aandacht meenemen in de strafmaat en de straf verminderen.”
De grenzen van het recht
Volgens Nan is het belangrijk dat de samenleving de grenzen van het recht respecteert. Op de vraag hoe Nan aankijkt tegen het argument dat het publiek belang gediend kan zijn bij het bekendmaken van namen in bepaalde zaken, antwoord hij: “Het blijft een afweging van geval tot geval. Om de maatschappij tegen bepaalde mensen te beschermen, kan openbaarmaking van het vonnis aangewezen zijn. Maar ik denk dat we daar als samenleving niet te veel op vooruit moeten lopen door dat zelfstandig alvast maar te doen.”
- Professor
- Gerelateerde content
