Het ministerie van Financiën heeft de Autoriteit Consument & Markt (ACM) gevraagd onderzoek te doen naar de Nederlandse spaarmarkt. Dit komt doordat de rente van de Europese Centrale Bank historisch hoog is, terwijl de spaarrentes bij grote nationale banken achterblijven. Volgens de ACM houden banken elkaar nauwlettend in de gaten, wat leidt tot stilzwijgende afstemming over de hoogte van de spaarrente. Door beperkte concurrentie op de spaarmarkt blijft de spaarrente laag. De ACM houdt de banken scherp in de gaten, maar kan nog niet effectief ingrijpen. Dit zou in de toekomst kunnen veranderen. Pim Jansen, hoogleraar Economisch Bestuursrecht aan Erasmus School of Law, werd hierover geïnterviewd in Het Financieel Dagblad. Hij stelt dat het recente rapport over de banken een mogelijke voorbode kan zijn van een grotere rol voor de ACM. De autoriteit streeft naar meer macht, geïnspireerd door de ‘new competition tool’ die al in diverse andere Europese landen wordt gebruikt. Deze tool stelt toezichthouders in staat in te grijpen bij marktfalen, zelfs zonder dat er sprake is van een overtreding van de mededingingswetgeving.
“Het marktaandeel van de drie grote banken blijft stabiel omdat consumenten zelden overstappen naar kleinere banken met hogere rentes. Hierdoor voelen de grote aanbieders weinig noodzaak om hun spaarrentes te verhogen,” aldus Jansen. Eind mei publiceerde de ACM de resultaten van haar onderzoek. “Een oplossing is om overstapdrempels te verlagen, zodat consumenten makkelijker kunnen overstappen en profiteren van hogere spaarrentes. De ACM kan op dit moment de overstapdrempels niet verlagen. Dat moet de wetgever doen,” aldus Martijn Snoep, bestuursvoorzitter van de ACM.
Stilzwijgende afstemming
Normaal gesproken concurreren bedrijven om een beter marktaandeel te verwerven, maar het kan ook voorkomen dat bedrijven juist afspreken niet met elkaar te concurreren. De Mededingingswet verbiedt dergelijke expliciete afspraken, maar stilzwijgende afstemming is lastiger aan te pakken. Jansen legt uit dat deze vorm moeilijk te bewijzen is omdat het vaak zonder expliciete afspraken gebeurt. “De huidige bevoegdheden van de ACM zijn wellicht onvoldoende om effectief stilzwijgende afstemming te bestrijden.
Volgens Paul de Bijl, Chief Economist bij de ACM, en de recente ACM-studie is het cruciaal om de concurrentie op de spaarmarkt te bevorderen. Een mogelijke oplossing is de "new competition tool". Jansen legt uit dat deze tool kan helpen sneller in te grijpen bij marktfalen zonder dat er expliciete overtredingen zijn. “Het is echter belangrijk om duidelijke kaders te stellen om willekeur te voorkomen. De Bijl wees er recent nog op dat marktuitkomsten zoals stilzwijgende afstemming in stabiele markten vaak voorkomen, wat een dergelijke tool nuttig zou maken.”
Marktfalen?
Marktfalen, een economisch begrip waarbij vraag en aanbod leiden tot een ongewenste uitkomst, kan overheidsingrijpen rechtvaardigen. “Volgens de ACM zijn stabiele markten met weinig aanbieders en homogene producten bevorderlijk voor stilzwijgende afstemming, wat kan wijzen op marktfalen dat ingrijpen rechtvaardigt,” aldus Jansen. “De recente inzichten van experts ondersteunen dit, waarbij zij wijzen op de noodzaak van transparantie en de mogelijkheid voor de ACM om in te grijpen bij marktfalen.”
De ACM heeft een aantal aanbevelingen aan de politiek gedaan. Jansen legt uit dat deze aanbevelingen over het algemeen goed onderbouwd en juridisch haalbaar zijn. “Echter, de effectiviteit hangt sterk af van de politieke wil om deze aanbevelingen om te zetten in beleid. Het zou een stap in de goede richting zijn, maar verdere maatregelen kunnen nodig zijn om de concurrentie daadwerkelijk te bevorderen.”
Dus, kan de 'new competition tool' zorgen voor hogere spaarrentes? Het antwoord lijkt een voorzichtige ja. De tool biedt een instrument om de macht van banken en andere spelers in goede banen te leiden om concurrentie te bevorderen, maar het succes ervan hangt af van de eventuele bereidheid om echt in te grijpen. De bal ligt nu bij de wetgever: kiezen zij voor een concurrerende spaarmarkt of blijven consumenten de dupe van stilzwijgende afstemming?
- Professor