‘De balans tussen veiligheid en justitie is totaal verstoord.’ Dit zei Geert Corstens, voormalig president van de Hoge Raad, gistermiddag (13 maart 2016) tijdens een debat in de Rode Hoed in Amsterdam over de staat van de rechtsstaat, georganiseerd door de Volkskrant in de serie 'Volkskrant op zondag'.
Aanleiding voor het debat was het steeds vaker gehoorde geluid dat de rechtsstaat onder druk staat. Naast Corstens namen ook advocaat Cees Korvinus, hoogleraar Erasmus School of Law Elaine Mak en Joost Taverne, VVD-Kamerlid, deel. Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, was ook aanwezig.
Ministerie
Corstens plaatste zijn opmerking over de verstoorde balans tussen veiligheid en justitie in het eerste blok van het debat. Toen ging het over het ministerie van Veiligheid en Justitie, dat de laatste tijd veel incidenten kent. De debaters waren kritisch. Om meer grip te krijgen op de rechtshandhaving werd 6 jaar geleden de politie van het ministerie van Binnenlandse Zaken overgeheveld naar Justitie, dat toen de naam ‘Veiligheid en Justitie’ kreeg. Corstens: ‘Je moet in Den Haag een club hebben die zich bezighoudt met veiligheid, en een ándere club moet zich bezighouden met justitie, met het bewaken van de rechtsstaat.’ Korvinus hield een pleidooi voor het ontvlechten van het ministerie tijdens de volgende kabinetsformatie. Frits Bakker deed hier geen uitspraak hierover, maar wel gaf hij aan dat door het ministerie de afgelopen jaren veel wetgeving wordt gemaakt met als doel tegemoet te komen aan de bezuinigingen van het kabinet. ‘En dat leidt tot wetgeving die niet oké is.’ Korvinus haalde in dit verband aan dat verdachten sinds kort verplicht tijdens het eerste politieverhoor recht hebben op bijstand van een advocaat. Advocaten zijn het niet eens met de vergoeding die ze hiervoor krijgen. Korvinus: ‘Hier zie je weer frictie tussen geld en rechtsstaat: er moet iets worden geregeld, maar dat gebeurt dan weer half.’
Toetsen wetten
Het tweede debatblok ging over het verbod in Nederland voor rechters om wetten te toetsen aan de Grondwet. Nederland is een van de weinige landen ter wereld waar rechters dat niet mogen; ze toetsen wetten aan de internationale verdragen. Taverne wil Nederlandse rechters dit verbieden, omdat ‘Nederland hiermee zijn juridische soevereiniteit overboord heeft gezet’. Taverne stond hierin tijdens het debat alleen. Corstens, Mak en en Korvinus wezen erop dat het bij de toetsing om elementaire grondrechten gaat en dat die van wezenlijk belang zijn. Bakker zei dat het juist jammer is dat in Nederland rechters niet aan de Grondwet zelf mogen toetsen, want dit maakt dat niemand in Nederland weet wat er in die Grondwet staat. ‘Wij behelpen ons, in tegenstelling tot alle landen om ons heen, met internationale toetsing.’
Proces Wilders
Het laatste onderwerp was het proces Wilders, dat vrijdag van start gaat. De bekendmaking van de rechtbank Den Haag dat de rechters mede zijn geselecteerd op het feit dat ze niet lid zijn van een politieke partij, deed stof opwaaien. De deelnemers aan het debat waren het erover eens dat eventuele politieke voorkeuren van rechters niet relevant zijn; ze moeten goede juristen zijn en de wet toepassen. Elaine Mak zei, gezien de uitzonderlijkheid van de zaak, zich ‘iets voor te kunnen stellen’ bij de strategie van de Haagse rechtsbank. Ook Frits Bakker gaf aan begrip te hebben: ‘Het gaat hier niet om partijdigheid, maar om het vermijden van elke schijn van partijdigheid.’ De voorzitter van de Raad voor de rechtspraak attendeerde er ook op dat in veel buitenlanden rechters helemaal geen lid mogen zijn van een politieke partij en dat de beslissing vanuit dit perspectief helemaal niet zo gek is.