Vanwege de toenemende druk op de gezondheidszorg ontwikkelen ziekenhuizen nieuwe manieren om zorg te organiseren. Een voorbeeld hiervan is het opleiden van mantelzorgers om medische handelingen uit te voeren die normaal gesproken door professionals worden verricht. Gedacht kan worden aan het verwisselen van een infuuspomp of het injecteren van een spier. Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law, verscheen in een artikel van De Telegraaf over dit onderwerp. “Je zou willen dat medische handelingen allemaal worden verricht door professionals maar die zijn er gewoon niet meer genoeg.”
Buijsen benadrukt dat de praktijk van mantelzorgers die medische handelingen uitvoeren niet nieuw is. "Op dit moment verrichten mantelzorgers al medische handelingen. Denk aan de mantelzorger die een niet altijd wilsbekwame partner met diabetes helpt bij het subcutaan toedienen van insuline. Ook die mantelzorger kan een rekenfout begaan en meer eenheden toedienen dan nodig. Ook dat kan gevaarlijk zijn”, aldus Buijsen. Hij legt uit dat mantelzorgers die dergelijke taken op zich nemen, goed voorgelicht en getraind moeten worden om deze risico’s te minimaliseren.
Wat betreft de juridische implicaties is Buijsen van mening dat deze beperkt zijn, mits er wordt gewerkt volgens de richtlijnen die gebaseerd zijn op het beste beschikbare wetenschappelijke bewijs. "De civiel- en tuchtrechtelijke aansprakelijkheid voor professionele zorgverleners en -instellingen zijn gering wanneer een en ander gebeurt aan de hand van evidence-based richtlijnen”, legt de hoogleraar uit en hij pleit dan ook voor de ontwikkeling van goede beroepsnormen die toezien op de voorlichting en training van mantelzorgers.
Wikken en wegen
Op de vraag of de overheid beleid moet ontwikkelen om deze praktijk te ondersteunen, reageert Buijsen terughoudend. "Dit zijn initiatieven die 'vanuit het veld' opkomen. De motieven van die initiatieven zijn ook zeer uiteenlopend. Soms hangt het met de technologie samen dat de patiënt of diens mantelzorger zelf thuis handelingen verricht. Soms is het uit nood geboren dat dit gebeurt omdat bijvoorbeeld de thuiszorg domweg de professionele menskracht niet heeft.” Volgens Buijsen hoeft de overheid zich voorlopig te beperken tot het toezicht houden om te voorkomen dat mantelzorgers suboptimale zorg verlenen waar professionele zorg beter zou zijn.
Buijsen wijst op twee belangrijke ethische overwegingen bij het verschuiven van medische handelingen naar mantelzorgers: efficiëntie en patiëntgerichte zorg. “Er zijn nu eenmaal medische handelingen die mantelzorgers met wat voorlichting en training even goed zouden kunnen verrichten als professionele zorgverleners. En mantelzorgers kosten niets. De tweede is het streven naar wat heet 'patient-centered care'. Patiënten ontvangen nu eenmaal zorg liever thuis dan in een instelling. Dat kan vaak ook met behoud van kwaliteit. En dan komt ook mantelzorg in beeld”, aldus Buijsen.
Vrijwillig én beschermd?
Het opleiden van mantelzorgers om medische handelingen uit te voeren, kan alleen op basis van vrijwilligheid plaatsvinden, benadrukt Buijsen. “De motieven om niet mee te werken kunnen heel verschillend zijn, maar welke die ook zijn, uiteindelijk kunnen weigeringen alleen maar worden gerespecteerd. Zorgaanbieders hebben dan te voorzien in een alternatief.” Maar het is volgens Buijsen niet gezegd dat je dan wel wijkverpleging krijgt. “Voor steeds meer handelingen krijg je geen indicatie meer voor zorg thuis”, zegt hij. “En dan heeft de overheid geen zorgplicht.” Hierbij wijst Buijsen erop dat het recht geen regels kan voorschrijven voor de omgang met deze weigeringen; dit is een kwestie van beroepsnormen.
Specifieke wetten of regelingen die mantelzorgers beschermen wanneer zij medische handelingen uitvoeren, bestaan momenteel niet. Buijsen ziet echter geen noodzaak voor aanvullende wetgeving. “De bescherming moet - zoals altijd in de zorg - komen van goede beroepsnormen. Als die ontwikkeld zouden kunnen worden in samenspraak met patiëntenverenigingen en belangenorganisaties van mantelzorgers en vrijwilligers, moet dat volstaan”, concludeert hij.
- Professor