Dit jaar zijn er inmiddels al vier baby’s overleden aan kinkhoest. Vergeleken met voorgaande jaren is dit een verontrustend aantal. Voorheen overleed er per jaar gemiddeld één baby aan kinkhoest. Het toenemende aantal baby’s dat overlijdt aan kinkhoest is te verklaren door de vaccinatiegraad die het afgelopen jaar fiks is gedaald. Voor het eerst sinds jaren ligt de vaccinatiegraad namelijk onder de 90 procent. Deze afnemende vaccinatiegraad is aanleiding voor de VVD om een oud wetsvoorstel opnieuw op te gooien. De VVD wil dat vaccinaties op kinderdagverblijven met een lage vaccinatiegraad en een grote kans op een uitbraak, verplicht worden. In de politiek is er op dit moment nog geen meerderheid voor het wetsvoorstel. Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law, gaat in op de zogenaamde ‘vaccinatieplicht’ van de VVD.
Buijsen vertelt aan de krant Trouw dat verplichte vaccinaties op kinderdagverblijven op dit moment al toegestaan zijn. Hij geeft aan dat een verplichte vaccinatie in veel andere Europese landen al heel normaal is. Buijsen zegt dat de grondslag voor een vaccinatieplicht in Europese wetgeving te vinden is. Nederlandse wetgeving die hierop toeziet is er nog niet: “De Nederlandse Grondwet vereist dat beperkingen in de uitoefening van de rechten op lichamelijke integriteit en eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer slechts toegestaan zijn bij of krachtens de wet. Verplichte vaccinatie kan dus niet zonder wettelijke basis. Wetgeving die voorziet in dergelijke beperkingen hebben wij op dit moment niet. Die zou dus gemaakt moeten worden.”
Hoe zit het met lichamelijke integriteit?
In Nederland zijn verschillende geluiden te horen over het wetsvoorstel van de VVD. Een veelvoorkomend argument van tegenstanders van het wetsvoorstel is dat het voorstel een inbreuk vormt op de lichamelijke integriteit.
Nederland is partij bij het Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM). Buijsen vertelt dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in 2021 nog heeft geoordeeld dat een vaccinatieplicht een inbreuk vormt op het in artikel 8 lid 1 van het EVRM beschermde recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer. Echter, een inbreuk op de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer door een vaccinatieplicht is te rechtvaardigen op grond van artikel 8 lid 2 van het EVRM. Dat lid bevat uitzonderingen op de regel. Buijsen legt uit dat ‘persoonlijke levenssfeer’ een zogenaamd ‘autonomous concept’ is, dat slechts door het EHRM ingevuld mag worden. Het EHRM heeft inmiddels in legio zaken bepaald dat lichamelijke integriteit onder de persoonlijke levenssfeer valt. Buijsen: “Als Nederland een vaccinatieplicht zou willen invoeren, wat hoogst onwaarschijnlijk is, dan is dat wel een inbreuk op de lichamelijke integriteit maar geen schending.”
Moraliteit van een vaccinatieplicht
Het invoeren van een vaccinatieverplichting in Nederland stuit dus niet op juridische bezwaren, zo lang de voorwaarden van artikel 8 lid 2 van het EVRM maar zijn vervuld. Buijsen: “Maar dat invoering juridisch niet bezwaarlijk is wil nog niet zeggen dat het moreel niet bezwaarlijk is of epidemiologisch wenselijk of politiek haalbaar.” Zo zijn er bijvoorbeeld ook mensen die hun kinderen niet laten vaccineren vanwege hun geloofsovertuiging. Hoe worden deze belangen afgewogen tegen de volksgezondheid bij het instellen van een vaccinatieplicht? “Die belangen dienen te worden gewogen door de wetgever, en tot op heden heeft de Nederlandse politiek geen enkele animo gehad voor de invoering van verplichte vaccinatie. Dergelijk beleid is tot op heden nooit serieus overwogen. Maar het is een feit dat de vaccinatiegraad voor onder meer mazelen en kinkhoest schrikbarend gedaald is, en inmiddels met sterfte tot gevolg. De politiek zal niet snel kiezen voor een vaccinatieverplichting voor kinderen die kinderdagopvang nodig hebben, maar kinderdagopvangorganisaties staat het volkomen vrij om op dit moment ongevaccineerde kinderen te weigeren. Het recht legt dergelijke organisaties die de belangen van volksgezondheid wel laten prevaleren geen strobreed in de weg.”
Recht op onderwijs
Behalve kinderdagopvangorganisaties, houden ook basisscholen zich bezig met de vaccinatieplicht. Zo zijn er verschillende basisscholen in Noord-Holland die ouders van nieuwe leerlingen vragen of hun kind gevaccineerd is. Buijsen vertelt in het Reformatorisch Dagblad dat het basisscholen vrijstaat om die vraag te stellen. “Ik heb er ook wel begrip voor als een schoolbestuur ervoor kiest dit op deze wijze te doen, mits er aan het antwoord geen enkele consequentie verbonden wordt. Dan is het juridisch niet bezwaarlijk.” Er is dus een wezenlijk verschil tussen een vaccinatieplicht voor kinderdagopvangorganisaties en basisscholen. Waar kinderdagopvangorganisaties ongevaccineerde kinderen mogen weigeren, mogen basisscholen dat niet. Buijsen legt uit dat dit verschil door het recht op onderwijs komt. Dit recht heeft in Nederland de vorm van een leerplicht gekregen. Buijsen: “Die leerplicht verzet zich tegen het weigeren van ongevaccineerde kinderen door basisscholen.”
