In 2024 heeft het onderzoeksjournalistiek televisieprogramma Zembla naar aanleiding van een anonieme tipgever onderzoek gedaan naar seksueel grensoverschrijdend gedrag binnen ziekenhuizen. Het onderzoek bracht schokkende gevallen aan het licht, die al snel werden opgepikt door verschillende nieuwsplatforms. In de twee casussen die Zembla onderzocht, bleek het te gaan om mannelijke artsen in hogere posities die vrouwen, werkzaam als arts in opleiding of coassistent, seksueel grensoverschrijdend bejegenden. Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law, was te gast in de Zembla Podcast ‘Onveilige artsen’.
Krantenkoppen als ‘Chirurgen HagaZiekenhuis belaagden vrouwelijke arts-assistenten: 'Hij wilde tongzoenen'’ en ‘Internist Maasstad Ziekenhuis uit ambt gezet voor betasten coassistenten’ laten duidelijk de ernst van dit probleem zien. Maar hoe kan dit soort gedrag aangepakt worden?
De zaak van het Maasstad Ziekenhuis
In 2021 liepen drie vrouwelijke studenten hun coschappen op de afdeling interne geneeskunde in het Maasstad Ziekenhuis te Rotterdam. De studenten liepen tijdens hun coschappen mee met een gerenommeerde internist, die bekendstond om zijn expertise en zijn rol als hoofd van de sectie. Op de laatste dag van hun coschappen vroeg de internist de drie coassistenten of ze interesse hadden om extra les te krijgen in het doen van onderzoek. De coassistenten voelden zich vereerd, een kans die ze niet snel zouden laten schieten, en zeiden alle drie ja tegen het voorstel.
De internist stelde voor om de drie vrouwelijke studenten te leren hoe ze echo’s konden maken in de liesstreek. Maar wat begon als een kans om te leren, ontvouwde zich al snel tot een onprettige situatie. De coassistenten moesten zich achter een gordijn ontkleden, waarna de internist zonder hun toestemming kwam kijken. De deels ontbloten vrouwen moesten het onderzoek op elkaar uitvoeren, waarbij de internist instructies gaf over de procedure en de manier waarop de proefpersoon moest liggen. De situatie escaleerde nog verder toen de internist stiekem filmpjes begon te maken van de echo’s. Een van de studenten merkte dat er iets niet klopte en vroeg de internist wat hij aan het doen was, waarop hij naar de wc rende. Daar heeft hij de beelden gewist.
Tuchtrecht
Na het incident hebben de drie vrouwelijke studenten een melding gemaakt bij het ziekenhuis, aangifte gedaan bij de politie en een klacht ingediend bij het tuchtcollege van de gezondheidszorg. Maar wat is tuchtrecht eigenlijk? Het tuchtrecht is een aparte vorm van rechtspraak die voorkomt bij bepaalde beroepsgroepen, zoals het beroep van arts. De beroepsgroep stelt zelf regels vast en reguleert zichzelf. In Zembla legt Buijsen uit: “Het tuchtrecht is een vorm van rechtspraak van de beroepsgroep, voor de beroepsgroep, over leden van de beroepsgroep.”
De tweede tuchtnorm
Sinds enkele jaren is er een verandering in het tuchtrecht die een interessante ontwikkeling heeft teweeggebracht. Vanaf 2019 kunnen zorgprofessionals elkaar ook voor de tuchtrechter dagen als zij van mening zijn dat het gedrag van een collega negatieve gevolgen heeft. Voor deze wijziging konden alleen patiënten zelf een tuchtklacht indienen. Dankzij de uitbreiding van deze zogenaamde tweede tuchtnorm zijn er inmiddels vier zaken behandeld die betrekking hebben op seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Buijsen ziet dit als een stap in de goede richting: “Het is een belangrijke ontwikkeling, omdat op deze manier een nieuwe route gecreëerd wordt voor mensen die werkzaam zijn in de zorg, vaak in afhankelijkheidsrelaties verkeren, te maken krijgen met grensoverschrijdend gedrag en natuurlijk in een wat zwakkere positie staan ten opzichte van degene die beticht wordt van grensoverschrijdend gedrag. Natuurlijk kun je dingen opnemen met een vertrouwenspersoon of het aankaarten bij de leidinggevende, maar niet altijd is gezegd dat er vervolgens ook altijd iets gebeurt. Maar dit lijkt toch wel een route te zijn die veelbelovend is.”
Van titelverlies tot strafzaak
De meest ingrijpende maatregel die een tuchtrechter kan opleggen, is het verwijderen van een zorgprofessional uit het BIG-register. Voor artsen betekent dit dat zij hun beroep niet langer mogen uitoefenen. Toch heeft het tuchtrecht niet als doel om te straffen. Buijsen licht in de podcast toe dat het in het tuchtrecht gaat om de kwaliteit en veiligheid van de individuele zorg. In het geval van de Rotterdamse internist heeft het tuchtcollege in eerste aanleg de zwaarste maatregel opgelegd. De internist verloor zijn titel. In hoger beroep heeft het tuchtcollege de maatregel echter afgezwakt en besloten dat de internist een schorsing van een jaar krijgt, maar inmiddels is er opnieuw een nieuwe tuchtklacht tegen hem ingediend.
De strafzaak tegen de internist moet nog plaatsvinden. Het Openbaar Ministerie in Rotterdam heeft aan Zembla laten weten dat er naast de aangiftes van de drie coassistenten ook nog aangifte is gedaan door twee patiënten. Daarmee lijkt de omvang van het misbruik van de internist nog veel groter dan aanvankelijk werd gedacht.
