De Waddeneilanden: andere regels dan op de wal?

Dat de bereikbaarheidsdienst van ambulancemedewerkers dus niet wordt aangemerkt als arbeidstijd brengt financiële gevolgen met zich mee. Daarnaast is een ander probleem waar veel ambulancemedewerkers op stuiten, namelijk dat het recht op rusttijd ontbreekt na een bereikbaarheidsdienst. Waar ambulancemedewerkers op het vaste land een verplichte rusttijd van 11 uur hebben na hun 24 uursdienst, gaat dit niet op voor ambulancemedewerkers op de Waddeneilanden. 

Een bereikbaarheidsdienst geldt niet als arbeidstijd

In 2020 oordeelde de kantonrechter dat de bereikbaarheidsdiensten van ambulancemedewerkers op de Waddeneilanden ook aangemerkt moeten worden als arbeidstijd. De ambulancedienst van Friesland en Drenthe was het hier echter niet mee eens en ging in hoger beroep. 

De zaak is vervolgens voorgekomen bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden. Deze oordeelde, in tegenstelling tot de kantonrechter, dat de bereikbaarheidsdienst niet aangemerkt hoeft te worden als arbeidstijd. In de motivering droeg het gerechtshof aan dat gedurende de bereikbaarheidsdienst medewerkers in staat zijn om privé-activiteiten te ondernemen. Daarnaast keek het hof naar hoe vaak medewerkers in de nacht opgeroepen werden. Op Vlieland bleek dat eens in de zes weken voor te komen en op Terschelling eens in de vier weken. Ten slotte maakte het hof nog een afweging omtrent de ‘pieperdruk’. Ambulancemedewerkers op de Waddeneilanden gaven aan last te hebben van ‘pieperdruk’. Dit houdt in dat zij stress ervaren, omdat zij elk moment opgeroepen kunnen worden met de pieper. Het hof oordeelde dat de pieperdruk echter niet voldoende opweegt tegen de beperkte belemmering om privé-activiteiten te ondernemen of de geringe kans om tijdens een bereikbaarheidsdienst opgeroepen te worden. Houweling zegt daarover tegen NRC: Het hof kijkt naar twee dingen: de reactietijd en hoe vaak uitrukken voorkomt, en streept dat tegen elkaar weg. Dat is niet wat het Hof van Justitie EU ons heeft uitgelegd. Je betrekt beide omstandigheden, maar niet als een wiskundige formule.”

Of toch wel arbeidstijd?

De Hoge Raad gaat niet mee in het oordeel van het gerechtshof. Naar het oordeel van de Hoge Raad heeft opgeroepen worden tijdens een bereikbaarheidsdienst een grote invloed. Zo moeten ambulancemedewerkers wanneer zij opgeroepen worden binnen twee minuten in actie komen en zo snel mogelijk, in uniform, ter plekke zijn. De Hoge Raad oordeelde dat deze reactietijd een grote impact heeft op de vrijheid die medewerkers hebben om hun tijd naar eigen inzicht in te vullen tijdens een bereikbaarheidsdienst. In zulke gevallen moeten bereikbaarheidsdiensten dan ook als arbeidstijd beschouwd worden. Houweling vertelt aan NRC: “Doordat de reactietijd heel kort is, kunnen medewerkers niet doen wat ze willen. En dus is sprake van arbeidstijd. Dat uitrukken daarbij maar weinig voorkomt, vindt de Hoge Raad minder relevant.” Houweling vult aan: “Stel, je hebt in het weekend een bereikbaarheidsdienst waarbij je de telefoon moet opnemen en gegevens moet noteren, zodat je het maandag verder kan oppakken. Dat is een belasting, maar het is inmiddels zo algemeen geaccepteerd dat je overal de telefoon opneemt - óók als je bijvoorbeeld met je kinderen in de Efteling bent - dat de impact hiervan op de invulling van je privétijd niet zo groot is. Een dergelijke bereikbaarheidsdienst zal niet snel kwalificeren als arbeidstijd. Aan de andere kant: als je zes keer per uur wordt gebeld, is de Efteling niet meer zo leuk voor de kinderen. In dat geval is hoe vaak een oproep voorkomt wél relevant." 

Doordat de bereikbaarheidsdiensten van ambulancemedewerkers op de Waddeneilanden aangemerkt worden als arbeidstijd heeft dit tot gevolg dat de medewerkers op de Waddeneilanden nu, net als hun collega’s op de wal, ook aanspraak maken op 11 uur rusttijd na een 24 uursdienst en doorbetaling van loon. 

Het verdere procesverloop

De Hoge Raad heeft het arrest vernietigd en de zaak doorverwezen naar het hof in Den Bosch. Houweling zegt over het verdere procesverloop tegen NRC: “De zaak gaat nu dus naar het gerechtshof 's-Hertogenbosch. Maar wat je ook vaak ziet, is dat partijen dat niet meer afwachten, omdat de uitkomst zich redelijk laat voorspellen. In dit geval kan de ambulancedienst ook zeggen: goed, wij zullen deze diensten op de Wadden nu ook als arbeidstijd zien, en verbinden daar de nodige consequenties aan. Hof, laat de verdere procedure maar zitten." 

Wel arbeidstijd, maar niet altijd (meer) loon

Houweling vertelt: “De uitspraak leert ons dat beschikbaarheidsdiensten vaker dan gedacht kwalificeren als arbeidstijd.” Dat betekent in de eerste plaats dat werkgevers hun roosters en planning tegen het licht moeten houden, omdat werknemers niet zomaar de volgende dag weer aan het werk mogen. Dat zou in strijd zijn met de Arbeidstijdenwet. Houweling gaat verder: “Een afgeleide – maar minstens zo’n relevante – vraag, is of werknemers ook recht hebben op regulier loon over de gehele beschikbaarheidsdienst. Dat is niet zonder meer het geval. Arbeidstijd zegt iets over werk- en rusttijd. Of de tijd ook verloonde tijd is, hangt af van wat partijen hierover hebben afgesproken, dan wel wat de redelijkheid en billijkheid met zich brengt. Of de ambulancebroeders en -zusters dus ook over de gehele ‘wachtdienst’ hun gewoonlijk loon krijgen doorbetaald, zullen we nog moeten bezien. Tijd zal het leren.”