Op 9 juni 2023 sprak Franziska Weber, hoogleraar Rechtseconomie aan Erasmus School of Law, haar inaugurele rede uit. In haar rede getiteld To share or not to share – that is the question schijnt Weber licht op de sociale, juridische en economische aspecten van het delen van andermans data, en doet ze enkele aanbevelingen tot het juist (her)interpreteren van de huidige privacywetgeving.
Data wordt vaak gezien als het nieuwe goud en bescherming van onze data is relevanter dan ooit. Een onderbelicht onderwerp is hoe om te gaan met het delen van andermans data. Want wanneer iemand bijvoorbeeld een brief aan zijn of haar huisbaas schrijft met behulp van ChatGPT, deelt diegene (vaak onbewust) de data van een ander. Ook de home voice assistant beluistert gesprekken die de huiseigenaar met bezoekers voert. Middels datamining en inferences wordt daarnaast op indirecte wijze data over anderen gegenereerd. Het delen van andermans gegevens kan dus meer of minder bewust gebeuren. Het onderzoek van Weber richt zich op de vraag hoe om te gaan met andermans gegevens en reflecteert op wat de wet daarover zegt of zou moeten zeggen.
Juridische interventie is hard nodig
Onze wetgeving voor gegevensbescherming, zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), is gebaseerd op het principe van individuele autonomie, waarbij toestemming voor het delen van data centraal staat. “Maar als iemand anders jouw data deelt, krijg je niet de kans om toestemming te geven of te weigeren”, vertelt Weber.
Dit fenomeen wordt in de literatuur ‘data externaliteiten’ genoemd. Het leidt ertoe dat de maatschappelijke welvaart daalt door een verlaagd privacy niveau. Gegevens worden te excessief gedeeld. Voor het individu ontstaat hierdoor een schending van privacy, maar het kan ook leiden tot financiële schade ziet Weber: “Een bekend fenomeen is prijsdiscriminatie, waarbij een bedrijf geïndividualiseerde prijzen vraagt per gebruiker gebaseerd op de bereidheid te betalen. Bedrijven zijn zeer benieuwd naar deze informatie voor hun prijsstrategieën en winst.” Naast bovengenoemde negatieve externaliteiten kunnen ook positieve externaliteiten optreden door het delen van data. Denk bijvoorbeeld aan de data die we delen die kan bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe medicijnen, maar ook simpelere voordelen zoals het verkrijgen van betere muziek aanbevelingen.
Naast bovengenoemde externaliteiten identificeert Weber nog andere vormen van marktfalen die grondslag bieden voor juridische interventie om gegevens beter te beschermen. Zo wordt privacy geclassificeerd als publiek goed. Daarnaast kan het concept van informatieasymmetrie (onderbouwd met inzichten uit behavioural law and economics) toegepast worden.
Kortom, wij delen te veel en bedrijven verzamelen te veel. Dit leidt tot een complex maatschappelijk probleem wat vraagt om een juridische interventie.
Maar hoe bepalen we waar de maatschappij beter van wordt?
“Dit hangt af van het belang van alle burgers en andere relevante actoren. Hiervoor moeten we via experimenteel onderzoek achterhalen hoe individuen zich gedragen op de datamarkten en wat ze precies willen. Alleen als we weten hoe individuen hun privacy waarderen, kunnen we een passend economisch privacy beleid formuleren”, aldus Weber.
“Wees voorzichtig met jouw data en die van anderen”
De huidige data- en privacywetgeving zijn duidelijk toegesneden op het individu en zijn of haar eigen data. Het verwaarloost daarmee de effecten van het direct en indirect delen van andermans gegevens.
Daarom pleit Weber in haar oratie voor een herijking van de huidige privacywetgeving. Uit haar experimentele onderzoek blijkt namelijk dat “het bewustzijn van externe effecten wel degelijk effect heeft op individueel deelgedrag. Dit vraagt om meer opties om individuen in staat te stellen dit gedrag te vertonen”, aldus Weber. Dit is zeker zo als het heel duidelijk is dat iemand ook gegevens van iemand anders deelt. Daarnaast blijkt “het delen van iemands persoonlijke gegevens en het indirect delen van gegevens van anderen vaak onvermijdelijk met elkaar verbonden. De belangrijkste manier om het indirect delen van gegevens te verminderen, lijkt daarom het verminderen van het overmatig delen door individuen van hun eigen gegevens.”
Daarom nodigt Weber iedereen uit om voorzichtiger om te gaan met het delen van data: “Ik nodig je uit om de volgende keer dat je een cookiebanner ziet, te heroverwegen hoe snel je overmatig delen van gegevens accepteert. Door alleen de noodzakelijke cookies te accepteren, kunnen we allemaal bijdragen aan het verminderen van externaliteiten en de negatieve maatschappelijke gevolgen daarvan.”
- Professor