De Europese Parlementsverkiezingen komen eraan, maar wat betekent de EU eigenlijk voor mensen? Dat onderzocht Elske van den Hoogen van Erasmus School of Social and Behavioural Sciences in haar proefschrift. Ze interviewde onder meer tal van burgers om te horen hoe zij over de EU denken. Kritiek op de EU is er in vele vormen, zo blijkt uit die gesprekken, maar kritisch zijn wil nog niet zeggen dat je daarmee ook tegen de EU bent.
Tal van mensen sprak Van den Hoogen, het liefst in kleine groepjes, in een setting waarin ze zich op het gemak voelden en die ze zelf mochten kiezen: “Ik wou graag redelijk homogene groepen hebben. Deels kenden de mensen elkaar al en hadden ze redelijk vergelijkbare standpunten.” Dat deed ze bewust om te voorkomen dat het uit zou lopen op felle discussies en zodat deelnemers elkaar niet naar de mond zouden gaan praten. Bij aanvang kregen de deelnemers briefjes waar ze vier associaties over de EU op moesten schrijven. Deze input vormde vervolgens de basis voor het verdere gesprek.
Gedeelde kritiek
Voor de hand liggende termen als ‘Euro’, ‘Brussel’ en ‘Brexit’ (die toen het nieuws domineerde) kwamen voorbij. Maar ook ‘niet transparant’, ‘geldverspilling’ en ‘ondemocratisch’. “Opvallend dat vrijwel iedereen deze drie punten van kritiek bleek te hebben”, zegt de promovendus. “Maar wat er precies bedoeld wordt met die kritiek, hangt sterk samen met hoe je naar de EU kijkt en welke betekenis je daaraan toekent. En daarbij bleek dus ook dat mensen behoorlijk kritisch kunnen zijn over de EU zonder tégen de EU te zijn.”
Op basis van de interviews kwam ze met vier verschillende zienswijzen op de EU. Zo is er een groep die de EU als noodzakelijk ziet omdat Nederland bepaalde dingen nou eenmaal niet alleen kan. Zo gaf iemand terug afspraken over het klimaat en veiligheid ‘prima’ te vinden, maar zich ook te storen aan ‘geneuzel over kleine dingen’ en dat de EU zich niet met onze pensioenen moeten bemoeien. Deze ‘pragmatische kijk’ zoals de onderzoeker dit noemt, is voor de EU, maar plaatst wel kritische kanttekeningen.
‘Verenigde Staten van Europa’
De groep met ‘federalistische kijk’ vindt juist dat er meer macht moet liggen bij de EU. Zij zijn van opvatting dat de Europese democratie beter zou functioneren als minder macht zou liggen bij individuele lidstaten. “Mijn droomscenario zou zijn een meer federaal, meer Verenigde Staten van Europa”, gaf een van de respondenten terug. Dat staat dan weer haaks op het ‘anti-establishment kijk’. “De EU kenmerkt zich volgens dit perspectief door ‘totale controle door de elite’ die wordt gezien als ‘corrupt’ en gericht op eigenbelang. Zo zouden Europarlementariërs ‘bezig zijn met onkostenvergoedingen’ en vooral voor de schijn ‘in en uit te checken’ in het parlement.
Onverschilligen en een tegoedbon
Dan is er ook nog een groep deelnemers die vrij onverschillig staat tegenover de EU. “Het zegt mij weinig’ kreeg Van den Hoogen terug, of informatie over de EU gaat bij mij ‘het ene oor in en het ander weer uit’. Deze groep had geen uitgesproken mening, maar hoe zorg je er dan voor dat ze toch aan onderzoek meedoen? “Door een tegoedbon te geven”, verklaart de sociologe. “Voor mijn onderzoek vond ik het heel belangrijk om met deze mensen te spreken. Die bon hielp daarbij, want hoe krijg je hen anders te spreken?”
De promovendus deed ook surveyonderzoek (met vragenlijsten) om haar bevindingen cijfermatig te kunnen onderbouwen. Hiermee bevestigde ze dat Nederlanders duidelijk verschillende betekenissen aan de EU toeschrijven. Maar erg kritisch zijn op de EU is dus niet hetzelfde als voor een Nexit zijn, zo bleek stelselmatig. In een andere studie toonde Van den Hoogen een informatievideo over de EU: “Wat ik een interessante bevinding vind, is dat de kleine groep die heel weinig over de EU wist, hierdoor positiever over de EU ging denken. Voor deze groep mensen kunnen informatiecampagnes over de EU wel degelijk impact hebben. Wellicht is dit ook zo voor de aankomende Europese Parlementsverkiezingen.”
- Promovendus
- Meer informatie
Elske van den Hoogen was onlangs te gast bij het radioprogramma Nieuwsweekend om te praten over haar onderzoek. Bekijk of beluister het fragment hier.
- Gerelateerde content
