Zonder ontbijt naar school of stress omdat je ouders geldproblemen hebben. Helaas komt dit in Rotterdam vaak voor. Daarom doneren dit jaar ruim 280 medewerkers van onze universiteit hun eindejaarsgeschenk aan Stichting Niet Graag een Lege Maag, die Rotterdamse schoolkinderen voorziet van een goed ontbijt of lunch. Johan Muurlink, alias 'Johan de Boterhammenman' en oprichter van de stichting, ziet dagelijks dat de boterhammen meer betekenen dan zonder honger in de klas zitten: "Het geeft de kinderen meer ruimte om te spelen en plezier te maken, zonder stress." Volgens bijzonder hoogleraar kinderarmoede Nicole Lucassen is armoede dan ook meer dan slechts een tekort aan geld: "Opgroeien in armoede ziet er voor ieder kind anders uit. Daar moeten we ons meer bewust van zijn."
Bijna drie jaar geleden is bijzonder hoogleraar Kinderarmoede Nicole Lucassen (ESSB) in samenwerking met de gemeente Rotterdam, de Hogeschool Rotterdam en het Nationaal Fonds Kinderhulp een onderzoek gestart naar de aanpak van kinderarmoede in Rotterdam. Inmiddels is alle dataverzameling afgerond en zijn de eerste resultaten met de betrokken partijen gedeeld.
In oktober 2024 is de definitie van armoede aangepast, waardoor nu minder mensen in armoede zouden leven. "Het is goed dat we er nu allemaal met dezelfde blik naar kijken", vindt Lucassen. "Maar de focus ligt te veel op geld en het tekort aan geld. Kinderarmoede gaat over zoveel meer dan geld. Als het over intergenerationele overdracht van armoede gaat, is meer geld in een gezin stoppen vaak niet voldoende."
Stichting Niet Graag een Lege Maag
Ruim 8,5 jaar geleden merkte Johan dat niet alle kinderen op de school van zijn zoon genoeg te eten kregen en begon boterhammen te smeren voor die kinderen. Inmiddels smeert de Stichting Niet Graag een Lege Maag 10.000 tot 12.500 boterhammen per week voor Rotterdamse schoolkinderen. Tien tot vijftien vrijwilligers staan om 7 uur ’s ochtend klaar om boterhammen te smeren en bezorgen deze voor tien uur op de scholen met de elektrische bakfiets.
De stichting wordt voor het grootste deel ondersteund door giften, maar tegenwoordig ook door de subsidie die scholen kunnen aanvragen. De boterhammen worden zo goedkoop mogelijk gehouden voor de scholen, terwijl de stichting hoge kwaliteit nastreeft en gezonde boterhammen uitdeelt. Het brood komt van meesterbakker Uljee, er wordt fruit meegegeven en er zit bijvoorbeeld kaas, komkommer en sla op een boterham. Johan: "Hoe ik mijn zoon zijn broodtrommel meegaf, zo hoort het voor alle kinderen en zo probeer ik het te doen." Maar er wordt ook naar de wensen van scholen en kinderen geluisterd en dus zit er zoet beleg bij en pakjes drinken met 0% suiker. Binnenkort worden er gekookte eitjes op brood geserveerd.
Ook kinderen ervaren financiële stress
Johan ziet dat veel kinderen de stress van hun ouders over financiën onbewust overnemen: "Een kind hoort daar niet over na te denken. Als je erover nadenkt, dan kost het je tijd. Terwijl je die tijd voor spelen, plezier en geluk nodig hebt. Als wij dat allemaal weg kunnen halen, hebben zij een betere toekomst. Want hoe minder gestrest zij zijn, hoe minder honger ze in de klas, hoe beter ze presteren."
Er zijn veel verschillende risicofactoren waardoor een gezin in armoede kan komen. Hierdoor ziet opgroeien in armoede er voor ieder kind anders uit. "Het ene kind maakt mee dat hij zonder ontbijt naar school moet, het andere kent ervaart thuis stress omdat hij voelt dat er iets speelt, maar er niet de vinger op kan leggen wat er aan de hand is", aldus Nicole Lucassen. Zij ziet ook dat dit nadelige gevolgen kan hebben voor het kind: "Het kan een effect hebben op alle domeinen van ontwikkeling. Zowel cognitief: hoe doet een kind het op school, als sociaal-emotioneel: in hoeverre kun je meedoen in de maatschappij?"
Meer aanvragen voor boterhammen
"Ik zeg altijd: wij zijn een pleister, meer niet. Maar we zijn wel een goede pleister", vertelt Johan. "Het systeem was al naar de klote, maar het wordt steeds erger. Ik merk dat het steeds meer kinderen zijn geworden op bepaalde scholen. Ik doe het nu 8,5 jaar en sommige scholen is het in die tijd 100% verergerd, daar schrik ik van." Er liep al een samenwerking tussen de stichting en een middelbare school en binnenkort worden er ook boterhammen bezorgd bij een vestiging van Albeda College. "Als kinderen van de basisschool naar de middelbare school gaan, zijn ze niet ineens minder arm. Maar daar wordt niet over nagedacht."
Samenwerkende organisaties cruciaal
Volgens Lucassen moet er worden gekeken naar alle systemen waar kinderen mee te maken krijgen, zoals de wijk waar ze opgroeien, de kansen die ze krijgen op school en het huis waarin ze wonen. Om kinderarmoede structureel aan te pakken, moet je hierin investeren. Maar hoe ziet dat eruit in de praktijk?
Het is een ingewikkelde taak om alle systemen samen te laten werken. Vaak werken organisaties op eilandjes vanuit hun eigen kennis. Maar de eerste stappen zijn gezet. "In het Erasmus MC wordt gestart met een pilot waarbij in het patiëntencentrum een hulpverlener van de gemeente aanwezig is, zodat -als bijvoorbeeld een kinderarts bepaalde signalen oppikt- ze makkelijker kunnen doorverwijzen naar iemand die weet wat de mogelijkheden voor hulp of ondersteuning in Rotterdam zijn", aldus Lucassen. "Dat is niet aan een kinderarts of leraar om te weten. Zij hebben hun eigen expertise. Het gaat er echt om dat verschillende partijen elkaar weten te vinden en kunnen doorverwijzen naar de juiste instantie."
De waardevolle rol van informele organisaties
Lokale organisaties in Rotterdamse wijken, zoals ook House of Hope, Goud van Noord en Thuis in West, spelen volgens Lucassen een hele waardevolle rol bij armoedebestrijding. "Deze organisaties hebben iets wat veel andere instanties niet hebben: ze staan midden in de wijk, dicht bij de gezinnen. Ze kennen de kinderen al van jongs af aan. Deze organisaties doen belangrijk werk en hier mag meer erkenning voor komen."
"Geef kinderen de mogelijkheid om hun wensen en ideeën te delen"
Toch worden kinderen vaak alleen van een afstand geobserveerd, of soms helemaal met rust gelaten. Hierdoor is er niet altijd een goed beeld van de specifieke wensen en ideeën die kinderen hebben. "Stel ze gewoon de vragen: 'Waar word jij blij van?', 'Waar ben je goed in?', 'Wat vind je lastig en wat helpt je daarbij?'," zegt Lucassen. "Je hoeft helemaal niet te benoemen: 'Jij groeit op in armoede, wat kunnen we voor je doen?'. Kinderen hebben ook het recht om hun behoeften te delen, zonder dat ze meteen gelabeld worden."
Ontwikkeling
Lucassen vertelt dat mensen zich er de afgelopen tien jaar bewuster van zijn geworden dat in armoede leven niet altijd mensen hun eigen schuld is. Als meest pijnlijke voorbeeld daarvan noemt ze het toeslagenschandaal. "Daarnaast dreigen steeds meer mensen door het ijs te zakken van de armoedegrens door toenemende inflatie, ook al werken sommige mensen 60 uur per week", vertelt de onderzoeker.
"We hebben een Minister voor Armoedebeleid gehad, dus er is wel steeds meer erkenning. Het is sneu dat zo’n minister nodig is, maar we moeten blijven werken aan stereotypering en zichtbaarheid." Over de recente ontwikkelingen in de Nederlandse politiek zegt Lucassen het volgende: "Wat ik vooral uit de huidige beleidsplannen haalde is dat ze armoede niet willen laten toenemen. Dat klinkt best wel positief, maar wat ze er eigenlijk mee zeggen is dat ze niet gaan proberen het ook af te laten nemen."
Boterhammen in 2025
Voor Stichting Niet Graag een Lege Maag betekent de gift van Erasmus Universiteit Rotterdam – een van de grootste die ze ontvangen - dat ze alles beter rond krijgen dit jaar, want met de feestdagen in zicht is de begroting vaak een puzzel. Johan is er dan ook erg blij mee. "Mijn achilleshiel zijn kinderen, dit zijn ook allemaal mijn kinderen, ik ben vader van 1000 kinderen. Dat raakt mij heel erg", vertelt hij. "Voor later is het alleen maar beter dat we dit doen, de kinderen zijn onze volgende generatie en de toekomst."
De volgende producten werden vanuit het eindejaarsgeschenk gedoneerd aan Stichting Niet Graag een Lege Maag:
- 1020x Royal Orchard aardbeienjam 240gr
- 480x Zwarte bessen jam zwart 230gr
- 960x Hagelslag melk zwart 200gr
- 462x De Ruijter Chocolade Vlokken Melk pak 300gr
- 5939x Chocomel 0% Toegevoegd Suiker pakje 20cl
- 4000x Peijnenburg Verpakte Sneetjes Ontbijtkoek 28gr
- 40x Ferrero Nutella Hazelnootpasta emmer 3kg
- 5400x Wicky Framboos 0% minipakje 20cl
- 10000x Plak jong belegen kaas van 20gr
- Professor
- Meer informatie
In het voorjaar van 2025 worden de eerste resultaten uit het Onderzoeksprogramma Kinderarmoede gedeeld. Meer informatie over dit evenement volgt later.
Meer wetenschapsverhalen? Kijk op ons online magazine Erasmus Extra.
- Gerelateerde content
