De afgelopen jaren zijn er verschillende stappen gezet in de hoop Nederland rookvrij te maken. De accijns op tabak werden verhoogd, rookruimtes gesloten, tabaksproducten uit het zicht van de consument gehaald en het aantal verkooppunten van tabak werd gereduceerd. Ook de campus van Erasmus Universiteit is sinds collegejaar 2020-2021 geheel rookvrij. Nieuw-Zeeland zette onlangs een nog grotere stap door een generatiegebonden wet in het leven te roepen die sigarettenverkoop verbiedt. Het land hoopt zo een rookvrije generatie te creëren. Ook in Nederland wordt een verkoopverbod overwogen. Volgens Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law, is een dergelijk verbod gerechtvaardigd in het belang van de volksgezondheid.
“We willen zorgen dat jongeren nooit meer gaan roken.” Onder dat credo luidde de minister van Gezondheid in Nieuw-Zeeland de wet in wording in. Rokers betalen daar momenteel al een hoge prijs: een pakje kost 25 euro. Toch wil de regering voor een volledig verbod gaan. Met de wet wordt het winkels verboden om sigaretten te verkopen aan mensen die na 1 januari 2009 geboren zijn. Het verbod treedt per 2027 in, als deze kinderen 18 worden. Het doel van de wet is dat uiteindelijk aan niemand meer sigaretten verkocht mogen worden.
In Nederland zijn onder andere de politieke partijen CDA, PvdA en VVD onder de indruk van een dergelijk verbod en geïnteresseerd in de mogelijkheden voor een verkoopverbod in Nederland. Maarten van Ooijen – staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport – wil onderzoeken of een verbod vanaf 2035 mogelijk is. Dit zou betekenen dat kinderen geboren vanaf 2017 nooit sigaretten kunnen aanschaffen. Als deze kinderen in 2035 18 worden, zal de minimumleeftijd voor tabaksverkoop elk jaar met één jaar verhoogd worden. Ook voor e-sigaretten zijn er mogelijkheden voor een verbod. “Van e-sigaretten is immers inmiddels vastgesteld dat zij de opmaat vormen tot het roken van tabaksproducten”, vertelt Buijsen.
Bij wie ligt de verantwoordelijkheid?
Bij het bespreken van een verbod richten Nederlandse politici zich op Europa. Het verbieden van de sigarettenverkoop behoeft volgens staatssecretaris van Ooijen namelijk regelgeving op Europees niveau en samenwerking met buurlanden. Vanuit anti-rook activisten klinken echter geluiden dat Nederland het heft in eigen handen moet nemen en zelf stappen kan en moet ondernemen. Volgens Buijsen ligt het initiatief voor een verkoopverbod bij de Nederlandse staat, maar de effectiviteit ervan hangt wel samen met Europese consensus. “Het Europese recht verbiedt niet dat een lidstaat op dit punt tot strengere wetgeving komt dan in andere lidstaten. Het is echter binnen de Europese Unie de vraag in hoeverre dergelijke wetgeving ook effectief is als het in andere lidstaten niet precies zo geregeld is”, licht Buijsen toe.
Privéleven of volksgezondheid: welk recht weegt het zwaarst?
Bij het overwegen van een verkoopverbod lijken verschillende rechten te schuren. Geldt voor iedereen het recht op volksgezondheid? Of moet het recht op eerbieding van het privéleven van rokers in acht worden genomen? Volgens Buijsen is een beteugeling van dit recht gerechtvaardigd als de volksgezondheid hierom vraagt: “Noodzakelijkheid en proportionaliteit zijn belangrijke eisen als het gaat om de beperking van het recht op eerbieding van het privéleven. Uiteraard moet eerst bekeken worden of het legitieme doel van bescherming van volksgezondheid niet met lichtere maatregelen behaald kan worden.” Omdat reeds maatregelen zijn getroffen die het aantal rokers succesvol heeft terugdrongen, mag het Europees Hof nu dus ook deze stap zetten in het kader van de bescherming van volksgezondheid.
